मधुराविजयम् /589
This page has not been fully proofread.
452
वर्णनाप्रकारः कथ्यते
(
मधुराविजये
-
स्वदमानसुगन्धिमारुतः
प्रसरत्कोमलचन्द्रिकोदयः ।
नृपचन्द्र निरीक्ष्यतामयं
समयः पोषितपुष्पसायकः ॥
॥ 42 ॥
स्वदमानेति ॥ नृपचन्द्रः राजश्रेष्ठः तस्य सम्बुद्धिः । हे
नृपचन्द्र । स्वदमानाः रोचमानाः । "स्वदते स्वादते क्षीरं स्वदंते
रोचते नृणाम् "
इति क्रियानिघण्टुः । ष्वद आस्वादे - कर्तरि शानच् ।
सुगन्धिनः आमोदयुताः मारुताः वायवः यस्मिन् तथोक्तः ।
अस्य
पुष्पसमयत्वादनुभूयमानसुगन्धवद्वायुप्रसर इति भावः । प्रसरन्ती व्याप्नु
वती कोमला सुकुमारा मनोहरा चन्द्रिका चन्द्रकान्तिः ज्योत्स्
'चन्द्रिका कौमुदी ज्योत्स्ने ' त्यमरः । तस्याः उदय अभिवृद्धिः यस्मिन्
तथोक्तः । सर्वतो व्याप्तसुकुमारचन्द्रिकोदय इत्यर्थः । अतएव पोषित:
वर्ध्यमानः वृद्धि प्राप्यमाण: पुष्पसायकः मन्मथ: येन तथोक्तः । अत्यन्तं
मृन्मथोद्दीपक इत्यर्थः । अयम् समयः इदानींतनः कालः वसन्तकाल इति
भावः । निरीक्ष्यताम् दृश्यताम् । त्वयेति शेषः । भवान् पश्यत्वित्यर्थः ।
दर्शनीयो वर्ततेऽयं क़ालस्सर्वजनाह्लादक इति
अत्यन्तं
इदानीं चन्द्रिकातीव हृदयानि रञ्जयति ।
भावः ।
पुष्पविकासेन सुरभिला
वायवस्सर्वत्र प्रचलन्ति । कामश्च कामं प्रवर्तते हृदीति तात्पर्थः ।
निरीक्ष्यतामयं समय इत्यनेन निगूढं स्वानुरागं सूचयन्ती शृङ्गा
रस्य समुचितोऽयं काल इति कामोपभोगाय राजानं प्रबोध
कवयित्री ॥
>
रसमय्या वाचा चन्द्रं वर्णयतीत आरभ्य यावत्सर्ग़ कवयित्री
वर्णनाप्रकारः कथ्यते
(
मधुराविजये
-
स्वदमानसुगन्धिमारुतः
प्रसरत्कोमलचन्द्रिकोदयः ।
नृपचन्द्र निरीक्ष्यतामयं
समयः पोषितपुष्पसायकः ॥
॥ 42 ॥
स्वदमानेति ॥ नृपचन्द्रः राजश्रेष्ठः तस्य सम्बुद्धिः । हे
नृपचन्द्र । स्वदमानाः रोचमानाः । "स्वदते स्वादते क्षीरं स्वदंते
रोचते नृणाम् "
इति क्रियानिघण्टुः । ष्वद आस्वादे - कर्तरि शानच् ।
सुगन्धिनः आमोदयुताः मारुताः वायवः यस्मिन् तथोक्तः ।
अस्य
पुष्पसमयत्वादनुभूयमानसुगन्धवद्वायुप्रसर इति भावः । प्रसरन्ती व्याप्नु
वती कोमला सुकुमारा मनोहरा चन्द्रिका चन्द्रकान्तिः ज्योत्स्
'चन्द्रिका कौमुदी ज्योत्स्ने ' त्यमरः । तस्याः उदय अभिवृद्धिः यस्मिन्
तथोक्तः । सर्वतो व्याप्तसुकुमारचन्द्रिकोदय इत्यर्थः । अतएव पोषित:
वर्ध्यमानः वृद्धि प्राप्यमाण: पुष्पसायकः मन्मथ: येन तथोक्तः । अत्यन्तं
मृन्मथोद्दीपक इत्यर्थः । अयम् समयः इदानींतनः कालः वसन्तकाल इति
भावः । निरीक्ष्यताम् दृश्यताम् । त्वयेति शेषः । भवान् पश्यत्वित्यर्थः ।
दर्शनीयो वर्ततेऽयं क़ालस्सर्वजनाह्लादक इति
अत्यन्तं
इदानीं चन्द्रिकातीव हृदयानि रञ्जयति ।
भावः ।
पुष्पविकासेन सुरभिला
वायवस्सर्वत्र प्रचलन्ति । कामश्च कामं प्रवर्तते हृदीति तात्पर्थः ।
निरीक्ष्यतामयं समय इत्यनेन निगूढं स्वानुरागं सूचयन्ती शृङ्गा
रस्य समुचितोऽयं काल इति कामोपभोगाय राजानं प्रबोध
कवयित्री ॥
>
रसमय्या वाचा चन्द्रं वर्णयतीत आरभ्य यावत्सर्ग़ कवयित्री