मधुराविजयम् /580
This page has not been fully proofread.
सप्तमसर्गः
शिशशुः
तरलेति ॥ हरिणाङ्कः मृगाङ्कः चन्द्रः तद्रूपः गर्भः गर्भस्थ
। 'कुक्षिभ्रूणार्भका गर्भाः ' इत्यमरः । सोऽस्यामस्तीति सर्व
धनादित्वादिनिः । ङीप् । स्वकुक्षौ चन्द्रं वहन्तीत्यर्थः । ऐन्द्री इन्द्र
देवताक़ा । 'सास्य देवते' त्यण् । 'टिड्ढाणनि 'ति ङीप् । तादृशी
हरित् दिक् । प्राग्दिशा अङ्गनेति गम्यते । सा कर्त्री । तरलानि
भास्वराणि अत्यन्तं दीप्तिमन्ति
स्वभावत
अन्यत्र तरले अञ्चले
एव चञ्चले इदानीं गर्भभारवशादतिचञ्चले मुग्धे सुन्दरे इति यावत् ।
अलसानि मन्दानि मन्दप्रसरणानि शनैराविर्भवन्ति अन्यत्र
मान्द्यं वहन्ती च । तारकानि नक्षत्राणि तान्येव तारके नेत्रे यस्मिन्
अलसे
तथोक्तम् । तारको दैत्यभित्कर्णधारयोर्न द्वयोदशि । कनीनिकाया
मृक्षे च न पुमांस्त्रातरि त्रिषु' इति सुधा। किञ्च । शरः तृण
विशेष: काश'
' शरं दध्नि शरो बाणे तृणभेदेऽपि कथ्यते इति
पाण्डिमोपलब्धेश्च ।
अग्रभागः
विश्वः । तस्य स्तम्ब काण्ड: गुल्म तद्वत् पाण्डरम् धवलम् एकत्र
चन्द्रकिरणसंपर्कात् । अन्यत्र गर्भिणीनां मुखे
श्वेतविशदश्येतपाण्डरा इत्यमरः । तादृशम् मुखम्
तदेव आननम् । तत् कलयन्ती दधती । विगलत् भ्रश्यत् स्रंसमा
नम् । एकत्र चन्द्रोदयवशात् अन्यत्र गर्भाभिवृद्धया च । तथाविधम्
तिमिरम अन्धकार तदेव अम्बरम् वस्त्रम् नभ इति च गम्यते ।
अस्मिन्नर्थे
' विगलत्तिमिर ' मिति बहुव्रीहिः । तत् यस्याः तादृशी
प्राच्या
सती । बभौ रराज । भा दीप्तौ लिट् । अयं भावः ।
अन्तश्चन्द्रो वर्तते । नक्षत्राणि च कान्तिमन्ति भुत्वा शनैस्तस्यामुद्यन्ति ।
चन्द्रकान्तिप्रसारेण च तदग्रभागे धवलिमा दृश्यते । आकाशे सर्वत्र
व्याप्तोऽन्धकारः क्रमशचन्द्रकिरणव्याप्त्या शनैश्शनैरपयाति । अत एवं
रूप्यते कविप्रौढोक्त्या ।
प्राचीदिगङ्गना चन्द्रेणान्तर्वत्नी बभूव ।
अतस्तर
गर्भभारवशान्नेत्रयोर्मान्द्यं चाञ्चल्यं च गर्भिणीनां भवति ।
लालसतारका सा । इयमपि तथा । गर्भिण्याच गर्भगौरववशत्वंसते
1
'
-
"
448
"
शिशशुः
तरलेति ॥ हरिणाङ्कः मृगाङ्कः चन्द्रः तद्रूपः गर्भः गर्भस्थ
। 'कुक्षिभ्रूणार्भका गर्भाः ' इत्यमरः । सोऽस्यामस्तीति सर्व
धनादित्वादिनिः । ङीप् । स्वकुक्षौ चन्द्रं वहन्तीत्यर्थः । ऐन्द्री इन्द्र
देवताक़ा । 'सास्य देवते' त्यण् । 'टिड्ढाणनि 'ति ङीप् । तादृशी
हरित् दिक् । प्राग्दिशा अङ्गनेति गम्यते । सा कर्त्री । तरलानि
भास्वराणि अत्यन्तं दीप्तिमन्ति
स्वभावत
अन्यत्र तरले अञ्चले
एव चञ्चले इदानीं गर्भभारवशादतिचञ्चले मुग्धे सुन्दरे इति यावत् ।
अलसानि मन्दानि मन्दप्रसरणानि शनैराविर्भवन्ति अन्यत्र
मान्द्यं वहन्ती च । तारकानि नक्षत्राणि तान्येव तारके नेत्रे यस्मिन्
अलसे
तथोक्तम् । तारको दैत्यभित्कर्णधारयोर्न द्वयोदशि । कनीनिकाया
मृक्षे च न पुमांस्त्रातरि त्रिषु' इति सुधा। किञ्च । शरः तृण
विशेष: काश'
' शरं दध्नि शरो बाणे तृणभेदेऽपि कथ्यते इति
पाण्डिमोपलब्धेश्च ।
अग्रभागः
विश्वः । तस्य स्तम्ब काण्ड: गुल्म तद्वत् पाण्डरम् धवलम् एकत्र
चन्द्रकिरणसंपर्कात् । अन्यत्र गर्भिणीनां मुखे
श्वेतविशदश्येतपाण्डरा इत्यमरः । तादृशम् मुखम्
तदेव आननम् । तत् कलयन्ती दधती । विगलत् भ्रश्यत् स्रंसमा
नम् । एकत्र चन्द्रोदयवशात् अन्यत्र गर्भाभिवृद्धया च । तथाविधम्
तिमिरम अन्धकार तदेव अम्बरम् वस्त्रम् नभ इति च गम्यते ।
अस्मिन्नर्थे
' विगलत्तिमिर ' मिति बहुव्रीहिः । तत् यस्याः तादृशी
प्राच्या
सती । बभौ रराज । भा दीप्तौ लिट् । अयं भावः ।
अन्तश्चन्द्रो वर्तते । नक्षत्राणि च कान्तिमन्ति भुत्वा शनैस्तस्यामुद्यन्ति ।
चन्द्रकान्तिप्रसारेण च तदग्रभागे धवलिमा दृश्यते । आकाशे सर्वत्र
व्याप्तोऽन्धकारः क्रमशचन्द्रकिरणव्याप्त्या शनैश्शनैरपयाति । अत एवं
रूप्यते कविप्रौढोक्त्या ।
प्राचीदिगङ्गना चन्द्रेणान्तर्वत्नी बभूव ।
अतस्तर
गर्भभारवशान्नेत्रयोर्मान्द्यं चाञ्चल्यं च गर्भिणीनां भवति ।
लालसतारका सा । इयमपि तथा । गर्भिण्याच गर्भगौरववशत्वंसते
1
'
-
"
448
"