मधुराविजयम् /577
This page has not been fully proofread.
मधुराविजये
"
रात्रिमित्यर्थः। ताम् उपलभ्य तत्समीपं प्राप्य तत्सवित्र एव स्थित्वेत्यर्थः ।
मुहुः पुनः पुनः बहुवारम् । दीपभाजने तैले क्षीणे दीपवृद्धयर्थं
तत्प्रक्षेपः पुनः पुनः क्रियत इति लोके माता च पितृहीनानर्भकान्
सादरमतिस्नेहं वारं वारं प्रदर्श्य समभिवर्धयतीति च भावः । तदेवो
च्यते – अधिकस्नेहः अतिप्रियता स एव अधिकस्नेहः अतिशयितं
तैलम् । 'स्नेह' प्रेम्णि घृतादिके' इत्यमरः । तस्य दशा अवस्थानम्
( स्थिति: ) सैव दशा (दीप) वतिः तथा अभिवधिता: पोषिताः ।
(अभिवधिता:) वृद्धि नीता इति च । रात्निरागता । गृहेषु दीपा: प्रज्व
ते च तैलप्रक्षेपणेन वर्तिभिर्वर्ध्यन्ते । इम मेवार्थं कविः
प्रौढोक्त्या दिवसनाशः पितृनाश इति तदानीं दीपानां रात्निसमुपा
गमस्तावन्नष्टे पितरि मात्रा साकमर्भकसमागम इति तैलनिक्षेपणेन
दशाभिवृद्ध्या दीपाभिवृद्धिर्मातृकृतस्नेहपूर्वक समभिवर्धन मिति चवर्ण्यते ।
अत्र श्लिष्टाश्लिष्टरूपकसमनुप्राणितेयमुपमा । अर्भका इवेत्युपमा यामिनीं
जननीमिति रूपकेण 'स्नेहदशाभिवर्धते' ति श्लिष्टरूपकेण च लब्ध
▸
लिताः ।
सत्ताकेति रूपकानुप्राणितेयम् ॥
4:40
उड पुष्पकरम्बितं तमः
कचभारं दधती निशीथिनी ।
अचिरादियमन्वपालय
त्कुमुदस्मेरमुखी निशाकरम् ॥
11
उडि वति ॥ इयम् प्रकृतत्वेन सन्निकृष्टा । निशीथिनी रात्रिः
े
सैव नायिका चन्द्रप्रिया । उडूनि नक्षत्राणि तान्येव पुष्पाणि कुसु
मानि तै: करम्बितम् मिश्रितम् दधिमिश्रितसक्तुपिष्टवत्कृतम्
धवलितमिति वा । 'करम्भो दधिसक्तवः '
इत्यत्र
"
33 ॥
अति
'करम्ब ' इत्यपि
पाठमङ्गीकृत्य व्याकुर्वन्ति प्रामाणिका व्याख्यातार । बाणस्तु 'साम्भ:
कुम्भकरम्भ मित्यनुप्रासे लगयत्यमुम्' । मिश्रवाचिनं
"
करम्ब
,
"
रात्रिमित्यर्थः। ताम् उपलभ्य तत्समीपं प्राप्य तत्सवित्र एव स्थित्वेत्यर्थः ।
मुहुः पुनः पुनः बहुवारम् । दीपभाजने तैले क्षीणे दीपवृद्धयर्थं
तत्प्रक्षेपः पुनः पुनः क्रियत इति लोके माता च पितृहीनानर्भकान्
सादरमतिस्नेहं वारं वारं प्रदर्श्य समभिवर्धयतीति च भावः । तदेवो
च्यते – अधिकस्नेहः अतिप्रियता स एव अधिकस्नेहः अतिशयितं
तैलम् । 'स्नेह' प्रेम्णि घृतादिके' इत्यमरः । तस्य दशा अवस्थानम्
( स्थिति: ) सैव दशा (दीप) वतिः तथा अभिवधिता: पोषिताः ।
(अभिवधिता:) वृद्धि नीता इति च । रात्निरागता । गृहेषु दीपा: प्रज्व
ते च तैलप्रक्षेपणेन वर्तिभिर्वर्ध्यन्ते । इम मेवार्थं कविः
प्रौढोक्त्या दिवसनाशः पितृनाश इति तदानीं दीपानां रात्निसमुपा
गमस्तावन्नष्टे पितरि मात्रा साकमर्भकसमागम इति तैलनिक्षेपणेन
दशाभिवृद्ध्या दीपाभिवृद्धिर्मातृकृतस्नेहपूर्वक समभिवर्धन मिति चवर्ण्यते ।
अत्र श्लिष्टाश्लिष्टरूपकसमनुप्राणितेयमुपमा । अर्भका इवेत्युपमा यामिनीं
जननीमिति रूपकेण 'स्नेहदशाभिवर्धते' ति श्लिष्टरूपकेण च लब्ध
▸
लिताः ।
सत्ताकेति रूपकानुप्राणितेयम् ॥
4:40
उड पुष्पकरम्बितं तमः
कचभारं दधती निशीथिनी ।
अचिरादियमन्वपालय
त्कुमुदस्मेरमुखी निशाकरम् ॥
11
उडि वति ॥ इयम् प्रकृतत्वेन सन्निकृष्टा । निशीथिनी रात्रिः
े
सैव नायिका चन्द्रप्रिया । उडूनि नक्षत्राणि तान्येव पुष्पाणि कुसु
मानि तै: करम्बितम् मिश्रितम् दधिमिश्रितसक्तुपिष्टवत्कृतम्
धवलितमिति वा । 'करम्भो दधिसक्तवः '
इत्यत्र
"
33 ॥
अति
'करम्ब ' इत्यपि
पाठमङ्गीकृत्य व्याकुर्वन्ति प्रामाणिका व्याख्यातार । बाणस्तु 'साम्भ:
कुम्भकरम्भ मित्यनुप्रासे लगयत्यमुम्' । मिश्रवाचिनं
"
करम्ब
,