मधुराविजयम् /555
This page has not been fully proofread.
418.
मधुराविजये
र्यते । मधुः कैटभश्वेत्युभौ राक्षसौ श्रीमहाविष्णोर्लव्धजन्मानौ ब्रह्माणं
पीडयतः। ब्रह्मणा प्राथितो जलशायी श्रीमहाविष्णुः पितामहरक्ष
णाय ताभ्यां वरमादाय तौ संहृतवान् । तन्मेदसा च जलमयी
भूमिर्मेदिनी बभूवेति पौराणिकी गाथात्रानुसंधेया ॥
क्रमतो जहत्कान्तिरभूत्सूर्य इति तत्सूक्ष्मदशा एवाद्यापि प्रस्तूयन्ते –
गतदीप्तिगभस्तिमालिनो
विलुठद्वीचिषु बिम्बमम्बुधेः ।
शफ़रा: पलखण्डशङ्कया'
रसनाभिललिहुर्मुहुर्मुहुः ॥
13 11
गतेति ॥ शफराः प्रोष्ठाः मत्स्यविशेषाः 'प्रोष्ठी तु शफरी
द्वयोः' इत्यमरः । अम्बुधैः समुद्रस्य । विलुठन्तः भृशं चलन्तः
वीचयः तरङ्गाः तेषु । गभस्तिमालिन: अंशुमालिनः सूर्यस्य गा
• नष्टा दीप्तिः कान्ति: यस्मिन् तथोक्तम् । निस्तेजस्कम् कान्तिविहीन
मित्यर्थः। अनेन मांसखण्डवर्णनसाम्यं सुष्ठु संपादितं भवति ।
बिम्बम् तदाश्रयं (बिम्बाकार) सूर्यम् । अनेन बिम्बस्य खण्डभूतत्व
तस्य
मुक्तं भवति । पलस्य आमिषस्य मांसस्य खण्ड: शकलम्
'पलमु
न्मानमांसयो' रिति विश्वः ।
स इति शङ्ख्या ।
ति
पलशङ्कये
• मातृकापाठस्तु लेखक प्रमादमूलक इति संभाव्यते । रसनाभि: जिह्वाभिः ।
• मुहु' पुनःपुनः अनेन भ्रान्त्यतिशयस्तेषु गम्यते । लिलिहः आस्वाद
•यामासुः । लिह आस्वादने लिट् । तरङ्गचलनैः खण्डशस्थितमरु
-
पल
सूर्यबिम्बं शफराणां मांसखण्ड भ्रान्ति जनयामासेति सारांशः ।
खण्डशङ्कायां हेतुत्वसमर्थनं 'गतदीप्ती त्यादिभिविशेषणगत्या ति
इति काव्यलिङ्ग भ्रान्तिमता संकीर्यते ॥
तमसः प्रारम्भं प्रशंसति
"
-
(
1
मधुराविजये
र्यते । मधुः कैटभश्वेत्युभौ राक्षसौ श्रीमहाविष्णोर्लव्धजन्मानौ ब्रह्माणं
पीडयतः। ब्रह्मणा प्राथितो जलशायी श्रीमहाविष्णुः पितामहरक्ष
णाय ताभ्यां वरमादाय तौ संहृतवान् । तन्मेदसा च जलमयी
भूमिर्मेदिनी बभूवेति पौराणिकी गाथात्रानुसंधेया ॥
क्रमतो जहत्कान्तिरभूत्सूर्य इति तत्सूक्ष्मदशा एवाद्यापि प्रस्तूयन्ते –
गतदीप्तिगभस्तिमालिनो
विलुठद्वीचिषु बिम्बमम्बुधेः ।
शफ़रा: पलखण्डशङ्कया'
रसनाभिललिहुर्मुहुर्मुहुः ॥
13 11
गतेति ॥ शफराः प्रोष्ठाः मत्स्यविशेषाः 'प्रोष्ठी तु शफरी
द्वयोः' इत्यमरः । अम्बुधैः समुद्रस्य । विलुठन्तः भृशं चलन्तः
वीचयः तरङ्गाः तेषु । गभस्तिमालिन: अंशुमालिनः सूर्यस्य गा
• नष्टा दीप्तिः कान्ति: यस्मिन् तथोक्तम् । निस्तेजस्कम् कान्तिविहीन
मित्यर्थः। अनेन मांसखण्डवर्णनसाम्यं सुष्ठु संपादितं भवति ।
बिम्बम् तदाश्रयं (बिम्बाकार) सूर्यम् । अनेन बिम्बस्य खण्डभूतत्व
तस्य
मुक्तं भवति । पलस्य आमिषस्य मांसस्य खण्ड: शकलम्
'पलमु
न्मानमांसयो' रिति विश्वः ।
स इति शङ्ख्या ।
ति
पलशङ्कये
• मातृकापाठस्तु लेखक प्रमादमूलक इति संभाव्यते । रसनाभि: जिह्वाभिः ।
• मुहु' पुनःपुनः अनेन भ्रान्त्यतिशयस्तेषु गम्यते । लिलिहः आस्वाद
•यामासुः । लिह आस्वादने लिट् । तरङ्गचलनैः खण्डशस्थितमरु
-
पल
सूर्यबिम्बं शफराणां मांसखण्ड भ्रान्ति जनयामासेति सारांशः ।
खण्डशङ्कायां हेतुत्वसमर्थनं 'गतदीप्ती त्यादिभिविशेषणगत्या ति
इति काव्यलिङ्ग भ्रान्तिमता संकीर्यते ॥
तमसः प्रारम्भं प्रशंसति
"
-
(
1