मधुराविजयम् /542
This page has not been fully proofread.
65)
सप्तमसर्ग:
कर्दमे '
।
इति हैमः । तैः प्रयोज्यकर्त्रीभिः । अनुहार्य अनुकार्य
दीप्तिदानेन तैस्सदृशान्येतानि यथा भवन्ति तथा कृत्वेत्यर्थः । राज
स्त्रीणां मुखपद्मं शोभायमानैमँहद्भिः कृतसुकृतैः लक्ष्मीसमाश्रयैः कान्ति
विहीनानि निकृष्टानि पापजन्मान्यत्यन्तं विसदृशानि, सदृशानि केवल
मसूययैव श्वानं मृगेन्द्रमिव विधायेति भावः । ( एवं कृत्वा ) अप
राधः स्वकृतराजद्रोहः तस्माद्भी: तज्जन्यं भयम् तयेवेत्युत्प्रेक्षा ।
द्रोहिणं मामवश्यं राजायं दण्डयिष्यतीति धिया जातभयस्सन्नित्यर्थ: ।
( एवंभूतस्सन्) अपर: पश्चिम क्षमाधर पर्वतः अस्ताद्रिरित्यर्थः ।
तस्य कन्दरा गुहा गृहाकारयुतं कृत्रिमं गिरिविवरम् 'दरी तु
कन्दरो वा स्त्री' इत्यमरः । ताम् । अगात् अगमत् । अस्ताचलगुहाया
मात्मत्राणाय प्रविवेशेत्यर्थः । लोके यथा कश्चिद्राज्ञे द्रुह्यति तद्भ
याच्च देशान्तरं गच्छति आत्मानमविज्ञातं कृत्वा यत्र कुत्रापि कोणे
निलीय कालं नयति तद्वदिति भावः । अत्र 'नरेन्द्रसुवाम् पङ्कजैः
'पद्मानि' इत्यादीनि साभिप्रायाणि भूत्वा 'अपराधभिये' वेति हेतू
त्प्रेक्षायास्समुज्जीवकान्यभूवन्निति परिकराङ्क रोत्प्रेक्षयोरङ्गाङ्गिभावेन
सङ्करः । अस्मिन् सर्गे वियोगिनीवृत्तम् । "विषमे ससजा गुरुस्समे
सभरा लोऽथ गुरुवियोगिनी" इति तल्लक्षणात् ।
"
सूर्यास्तमयवर्णनेन समुपक्रान्तस्सर्गोऽयं भर्त्राज्ञावशंवदया कवयित्र्या
क्रियमाणे चन्द्रोदये स्वयमपरिसमाप्त एव समाप्त । तत्प्रस्तावे ग्रन्थ
पातोऽशनिपात इव क्रिमिदोषेण समभवदत्त्रेति न ज्ञायते किमासी
त्तदुपरीति । तथापि नैषधे नलाज्ञप्तदमयन्तीकृतचन्द्रोदयवर्णनं तो
ङ्गारानुभूतेस्समुद्दीपकं भूत्वा तद्रति परिपुपोत्येतोप
तथैवेदं
भवितुमर्हतीत्यभ्यूह्यते ॥
परिचूषितदीप्तिरम्बुजैः
पुनरूत्राणमिवाप्तुमौर्वतः ।
405
सप्तमसर्ग:
कर्दमे '
।
इति हैमः । तैः प्रयोज्यकर्त्रीभिः । अनुहार्य अनुकार्य
दीप्तिदानेन तैस्सदृशान्येतानि यथा भवन्ति तथा कृत्वेत्यर्थः । राज
स्त्रीणां मुखपद्मं शोभायमानैमँहद्भिः कृतसुकृतैः लक्ष्मीसमाश्रयैः कान्ति
विहीनानि निकृष्टानि पापजन्मान्यत्यन्तं विसदृशानि, सदृशानि केवल
मसूययैव श्वानं मृगेन्द्रमिव विधायेति भावः । ( एवं कृत्वा ) अप
राधः स्वकृतराजद्रोहः तस्माद्भी: तज्जन्यं भयम् तयेवेत्युत्प्रेक्षा ।
द्रोहिणं मामवश्यं राजायं दण्डयिष्यतीति धिया जातभयस्सन्नित्यर्थ: ।
( एवंभूतस्सन्) अपर: पश्चिम क्षमाधर पर्वतः अस्ताद्रिरित्यर्थः ।
तस्य कन्दरा गुहा गृहाकारयुतं कृत्रिमं गिरिविवरम् 'दरी तु
कन्दरो वा स्त्री' इत्यमरः । ताम् । अगात् अगमत् । अस्ताचलगुहाया
मात्मत्राणाय प्रविवेशेत्यर्थः । लोके यथा कश्चिद्राज्ञे द्रुह्यति तद्भ
याच्च देशान्तरं गच्छति आत्मानमविज्ञातं कृत्वा यत्र कुत्रापि कोणे
निलीय कालं नयति तद्वदिति भावः । अत्र 'नरेन्द्रसुवाम् पङ्कजैः
'पद्मानि' इत्यादीनि साभिप्रायाणि भूत्वा 'अपराधभिये' वेति हेतू
त्प्रेक्षायास्समुज्जीवकान्यभूवन्निति परिकराङ्क रोत्प्रेक्षयोरङ्गाङ्गिभावेन
सङ्करः । अस्मिन् सर्गे वियोगिनीवृत्तम् । "विषमे ससजा गुरुस्समे
सभरा लोऽथ गुरुवियोगिनी" इति तल्लक्षणात् ।
"
सूर्यास्तमयवर्णनेन समुपक्रान्तस्सर्गोऽयं भर्त्राज्ञावशंवदया कवयित्र्या
क्रियमाणे चन्द्रोदये स्वयमपरिसमाप्त एव समाप्त । तत्प्रस्तावे ग्रन्थ
पातोऽशनिपात इव क्रिमिदोषेण समभवदत्त्रेति न ज्ञायते किमासी
त्तदुपरीति । तथापि नैषधे नलाज्ञप्तदमयन्तीकृतचन्द्रोदयवर्णनं तो
ङ्गारानुभूतेस्समुद्दीपकं भूत्वा तद्रति परिपुपोत्येतोप
तथैवेदं
भवितुमर्हतीत्यभ्यूह्यते ॥
परिचूषितदीप्तिरम्बुजैः
पुनरूत्राणमिवाप्तुमौर्वतः ।
405