मधुराविजयम् /53
This page has not been fully proofread.
fver ঈব
2?
ऋतुवर्णना रामायणऋतुसंहारभारविमाघादीनां ऋतुवर्णनाभिस्तत्र तत्र
साम्यं वहतीव । अत्राचरिता मन्मथपूजापद्धतिरान्ध्रप्रवन्धे 'चन्द्रभानूदये
संदृश्यते । षष्ठसर्गे पुष्पापचायवर्णना मधुरमधुराऽतिगम्भीरा प्रवृत्ता ।
इत्थमिमां वर्णनां प्रवर्तयितारः कवयो विरलाः । ( अत्र मद्वयाख्या
कूलङ्कषतया
विषयावलोडनं करोतीति तदर्शनीयमेतद्रामणीयक
जिज्ञासुभि:) । सखीसंभाषणसमारम्भ एवैषा समाप्ता सहृदयानुद्वेज यति
मध्येमार्गं शिथिला क्रिमिकिरातैः ।
22
जलक्रीडावर्गना - रघुवंशस्थकुशजलक्रीडावर्णनया भारवि
माघादीनां जलक्रीडावर्णनया च तत्र तत्र साम्यं सम्पादयति
सूर्यास्तमय चन्द्रोदयवर्णने इमे कुमारसंभवीयाष्टमस सन्ध्याचन्द्रोदय
वर्णनाभिः• भारविमावादिकृततत्तद्वर्णनादिभिश्च तत्र तत्र साम्यं
वहति । कल्पनारामणीयकं त्वनन्यादृशम् ॥
यवनदुर्नयवर्णना – कुसमीपे साकेताधिदेवता स्वशोचनीयां
दशां प्रकथयति यथा तथैवेयं मधुरापुराधिदेवतापि स्वकष्टदशामभि
वर्णयन्ती करुणरसं परिपोषयति तदानींतनयवनदुश्चरितमावेदयन्ती ॥
.
.
युद्धवर्णना- द्विधा प्रवृत्तेयम् । एका चम्पराजवर्धन काञ्चीपुर
विजयाय, द्वितीया तुरुष्कराजवधेन मधुरापुरविजयाय । युद्धद्धयवर्णने
भिन्नभिन्नमार्गाभ्यां प्रवृत्ता कवयित्र्या भावनाशक्ति विशदयति । अत्र
रथयुद्धो न वर्णितः । अश्वयुद्ध एव वर्णित इति चरित्रदृष्टि
रप्यस्मिन् काव्येऽस्यास्सुरक्षिता नितरां जागर्तीति विज्ञायते । युद्ध
वर्णनेयमिन्द्ररध्वोर्युद्धवर्णनामनुसृत्य क्वचित् अजेन साकं शत्रुराज
न्यानां प्रवृत्तामाजि पुरस्कृत्य क्वचित् रामरावणयोर्युद्धवर्णनामवलम्ब्य
क्वचित् शिशुपालवधे समुपवर्णितां युद्धवर्णनामधिकृत्य क्वचित्,
क्वचिच्चम्पूभारतयुद्धवर्णनामाश्रित्य क्वचित् प्रवृत्ता ।
रूपान्तरेण
2?
ऋतुवर्णना रामायणऋतुसंहारभारविमाघादीनां ऋतुवर्णनाभिस्तत्र तत्र
साम्यं वहतीव । अत्राचरिता मन्मथपूजापद्धतिरान्ध्रप्रवन्धे 'चन्द्रभानूदये
संदृश्यते । षष्ठसर्गे पुष्पापचायवर्णना मधुरमधुराऽतिगम्भीरा प्रवृत्ता ।
इत्थमिमां वर्णनां प्रवर्तयितारः कवयो विरलाः । ( अत्र मद्वयाख्या
कूलङ्कषतया
विषयावलोडनं करोतीति तदर्शनीयमेतद्रामणीयक
जिज्ञासुभि:) । सखीसंभाषणसमारम्भ एवैषा समाप्ता सहृदयानुद्वेज यति
मध्येमार्गं शिथिला क्रिमिकिरातैः ।
22
जलक्रीडावर्गना - रघुवंशस्थकुशजलक्रीडावर्णनया भारवि
माघादीनां जलक्रीडावर्णनया च तत्र तत्र साम्यं सम्पादयति
सूर्यास्तमय चन्द्रोदयवर्णने इमे कुमारसंभवीयाष्टमस सन्ध्याचन्द्रोदय
वर्णनाभिः• भारविमावादिकृततत्तद्वर्णनादिभिश्च तत्र तत्र साम्यं
वहति । कल्पनारामणीयकं त्वनन्यादृशम् ॥
यवनदुर्नयवर्णना – कुसमीपे साकेताधिदेवता स्वशोचनीयां
दशां प्रकथयति यथा तथैवेयं मधुरापुराधिदेवतापि स्वकष्टदशामभि
वर्णयन्ती करुणरसं परिपोषयति तदानींतनयवनदुश्चरितमावेदयन्ती ॥
.
.
युद्धवर्णना- द्विधा प्रवृत्तेयम् । एका चम्पराजवर्धन काञ्चीपुर
विजयाय, द्वितीया तुरुष्कराजवधेन मधुरापुरविजयाय । युद्धद्धयवर्णने
भिन्नभिन्नमार्गाभ्यां प्रवृत्ता कवयित्र्या भावनाशक्ति विशदयति । अत्र
रथयुद्धो न वर्णितः । अश्वयुद्ध एव वर्णित इति चरित्रदृष्टि
रप्यस्मिन् काव्येऽस्यास्सुरक्षिता नितरां जागर्तीति विज्ञायते । युद्ध
वर्णनेयमिन्द्ररध्वोर्युद्धवर्णनामनुसृत्य क्वचित् अजेन साकं शत्रुराज
न्यानां प्रवृत्तामाजि पुरस्कृत्य क्वचित् रामरावणयोर्युद्धवर्णनामवलम्ब्य
क्वचित् शिशुपालवधे समुपवर्णितां युद्धवर्णनामधिकृत्य क्वचित्,
क्वचिच्चम्पूभारतयुद्धवर्णनामाश्रित्य क्वचित् प्रवृत्ता ।
रूपान्तरेण