मधुराविजयम् /526
This page has not been fully proofread.
63)
षष्ठसर्गः
मुखस्य तत्रत्यपद्मषु पद्मायमानत्वात्प्रियस्य रागोद्दीप्तिर्जातेति सूच्यते ।
असिक्त असिश्वत् स्नपयामासेत्यर्थः । षिच क्षरणे - लुङ् । 'आत्मने
पदेष्वन्यतरस्या' मित्यङ् वा । 'झलो झली ' ति सिचो लोपो वा ।
'असिञ्च दीर्घिकायाम् ' इति मातृकापाठस्तु प्रमादयुत इति परिष्कर्तृभिः
'असिक्ते ' ति संस्कृतः । युक्तं चैतदिति तदेवानुसृतमस्माभिः । परस्याः
इतरस्त्रियाः । वदनम् मुखम् असिच्यमानमपीत्यर्थः ।
तत् अरुणे
रक्त ईक्षणे नयने यस्मिन् तथाभूतम् । किश्च ।
किञ्च । समधिकम् अत्य
न्तम् आर्द्रा क्लिन्ना पक्षमलेखा नेत्रलोम्नां राजिः । 'पक्ष्माक्षिलोम्नि
किञ्जल्के तन्त्वाद्यंशेऽप्यणीयसि ' इत्यमरः । 'लेखास्तु राजय इत्यपि' ।
सा यस्मिन् । तथाभूतं च सत् । किमपि यत्किमपि अन्यदिवेत्यर्थः ।
अभूत् आसीत् साभिलाषं स्वनायकस्तया क्रीडतीतीर्ण्यया क्रोधेनैतस्या
रक्ते नेते अभूताम् ।
स्वावमानभावनासंजात शोकबाष्पपरिप्लुतत्वान्ने
वयोस्तल्लोम्नां सार्द्रतापि समभवत् । जलक्रीडायां जलक्लिन्नवदना
नामपि रक्तनेत्रत्वं सार्द्रपक्ष्मलत्वं च समानमित्यसिक्तमपि वदनं तथा
ऽभूदितीर्ष्याकृतकोपकार्याणि सचमत्कारमस्यां प्रतिपाद्यन्ते । अत्र जल
सेचनरूपकारणं विनापि तत्कार्यसंभवः कारणान्तरेणेति विभावनाल
ङ्कारः । विरोधाभासेऽस्मिन्नपि विरोधस्समानस्तथापि विरोधाभासे
विरोधोक्त्या चमत्कारः ।
अत्र तु कारणान्तराच्चमत्कार इति विशेषः ।
विभावनाया: लक्षणं तु " विभावना विनापि स्यात्कारणं कार्यजन्म
चेत् " इति । अनेन नायिकाया: किलकिञ्चितमिति शृङ्गारचेष्टा च
प्रतिपादिता । शोकरोषाश्रुहर्षादेस्संकर: किलकिञ्चितम्' इति तल्ल
क्षणात् । एवं वर्णनायामस्यां माघकविर्मार्गोपदेशक इव प्रतिभाति ।
'आनन्दं दधति मुखे करोदकेन श्यामाया दयिततमेन सिच्यमाने ।
ईर्ष्यन्त्या वदनमसिक्तमप्यनल्पस्वेदाम्बुस्न पितमजायतेतरस्याः " इति ॥
प्रणयिनि सलिलापवारितेन
स्पृशति करेण सलीलमूरुमूलम् ।
389
षष्ठसर्गः
मुखस्य तत्रत्यपद्मषु पद्मायमानत्वात्प्रियस्य रागोद्दीप्तिर्जातेति सूच्यते ।
असिक्त असिश्वत् स्नपयामासेत्यर्थः । षिच क्षरणे - लुङ् । 'आत्मने
पदेष्वन्यतरस्या' मित्यङ् वा । 'झलो झली ' ति सिचो लोपो वा ।
'असिञ्च दीर्घिकायाम् ' इति मातृकापाठस्तु प्रमादयुत इति परिष्कर्तृभिः
'असिक्ते ' ति संस्कृतः । युक्तं चैतदिति तदेवानुसृतमस्माभिः । परस्याः
इतरस्त्रियाः । वदनम् मुखम् असिच्यमानमपीत्यर्थः ।
तत् अरुणे
रक्त ईक्षणे नयने यस्मिन् तथाभूतम् । किश्च ।
किञ्च । समधिकम् अत्य
न्तम् आर्द्रा क्लिन्ना पक्षमलेखा नेत्रलोम्नां राजिः । 'पक्ष्माक्षिलोम्नि
किञ्जल्के तन्त्वाद्यंशेऽप्यणीयसि ' इत्यमरः । 'लेखास्तु राजय इत्यपि' ।
सा यस्मिन् । तथाभूतं च सत् । किमपि यत्किमपि अन्यदिवेत्यर्थः ।
अभूत् आसीत् साभिलाषं स्वनायकस्तया क्रीडतीतीर्ण्यया क्रोधेनैतस्या
रक्ते नेते अभूताम् ।
स्वावमानभावनासंजात शोकबाष्पपरिप्लुतत्वान्ने
वयोस्तल्लोम्नां सार्द्रतापि समभवत् । जलक्रीडायां जलक्लिन्नवदना
नामपि रक्तनेत्रत्वं सार्द्रपक्ष्मलत्वं च समानमित्यसिक्तमपि वदनं तथा
ऽभूदितीर्ष्याकृतकोपकार्याणि सचमत्कारमस्यां प्रतिपाद्यन्ते । अत्र जल
सेचनरूपकारणं विनापि तत्कार्यसंभवः कारणान्तरेणेति विभावनाल
ङ्कारः । विरोधाभासेऽस्मिन्नपि विरोधस्समानस्तथापि विरोधाभासे
विरोधोक्त्या चमत्कारः ।
अत्र तु कारणान्तराच्चमत्कार इति विशेषः ।
विभावनाया: लक्षणं तु " विभावना विनापि स्यात्कारणं कार्यजन्म
चेत् " इति । अनेन नायिकाया: किलकिञ्चितमिति शृङ्गारचेष्टा च
प्रतिपादिता । शोकरोषाश्रुहर्षादेस्संकर: किलकिञ्चितम्' इति तल्ल
क्षणात् । एवं वर्णनायामस्यां माघकविर्मार्गोपदेशक इव प्रतिभाति ।
'आनन्दं दधति मुखे करोदकेन श्यामाया दयिततमेन सिच्यमाने ।
ईर्ष्यन्त्या वदनमसिक्तमप्यनल्पस्वेदाम्बुस्न पितमजायतेतरस्याः " इति ॥
प्रणयिनि सलिलापवारितेन
स्पृशति करेण सलीलमूरुमूलम् ।
389