मधुराविजयम् /52
This page has not been fully proofread.
दौहृदवर्णना इयं च वर्णना देवायीदौहृदविषया । कम्प
जननबाल्यादिवर्णना रघुवंशीयसुदक्षिणारघुवर्णनादिभिर्भूय
राजस्य
स्साम्यं धरत्यपि स्वोपज्ञैः कल्पनाविशेषैश्चरित्राङ्गभूतैः कतिचिदुत्प्रे
क्षादिभिर्वैशिष्ट्यं संपादयति ।
—
31
यौवनवर्णना इयं वर्णना कादम्बरीस्थचन्द्रापीडवर्णनया
राजनीत्युपदेशश्च शुकनासोपदेशेन वहत्यपि साम्यं प्रतिभासमुल्लासतो
मानोज्ञकं वहदपूर्वमिव वर्णनाद्वयमिदं विराजते ।
-
यात्रावर्णना - अस्मिन् संदर्भ राजाश्वो वर्णितः । वर्णनेय
मारामदर्शनाय नलप्रस्थानसमये कुलकेन वर्णितमश्वं स्मारयतीव ।
माघादिभिस्तत्र तत्र वर्णिता अश्ववर्णनाच्छायाश्च निगूढतया भान्त्यत्र ।
रघोर्दण्डयात्रामनुकरोतीव भ्रमयति कम्पराजदण्डयात्नेयम्, नैवैतस्या
अस्याश्च साम्यम् । इयं यात्रा कुत्रचिच्छ्शुिपालवधस्थश्रीकृष्णदण्डयात्रां
कुत्रचिच्चम्पूभारतवर्णितवैराटिप्रस्थानं कुलचिद्रामायणे रामस्य लङ्कापुरी
दण्डयात्रां विडम्बयति । तथाऽपि तदानींतनदेशकालानुगुणतया प्रवृ
तेयं सर्वथा विलक्षणेति वक्तुं युज्यते ।
अत्र ।
ऋतुवर्णना इत्थं विपुलतया न क़ैरपि वर्णिता ऋतव
इति नातिशयोक्तिः । आरब्धा ग्रीष्मर्तुना समापितेयं वसन्तेन । अङ्ग
भावमापन्ना चेयं वसन्तोत्सवस्य । मन्मथपूजा डोलाविहारवनसंचारा:
( तच्छ्रमापनोदनाय ) जलक्रीडाश्च प्रवृत्ताः । एतत्सर्वमपि पर्यवसाने
बायकस्येष्टदेवता पूजायास्तृतीय पुरुषार्थानुभूतेश्र्चाङ्गभावमापद्यते । ऋतुवर्ण
नादयोऽत्र शृङ्गारमयास्सहृदयानाकर्षन्ति कल्पनारसपरिपोषणादिभिरतीव
हृदयंगमाः । अस्यां महाकवीनां बहूनां कविताच्छाया कविसमया
वराहसंहिताकामन्दककलाशास्त्रादिविज्ञान विषयाश्च बहुलतयावतारिता
मदीयव्याख्या तान् सर्वान् विशदीचकार । अत्र वर्णिता
-
जननबाल्यादिवर्णना रघुवंशीयसुदक्षिणारघुवर्णनादिभिर्भूय
राजस्य
स्साम्यं धरत्यपि स्वोपज्ञैः कल्पनाविशेषैश्चरित्राङ्गभूतैः कतिचिदुत्प्रे
क्षादिभिर्वैशिष्ट्यं संपादयति ।
—
31
यौवनवर्णना इयं वर्णना कादम्बरीस्थचन्द्रापीडवर्णनया
राजनीत्युपदेशश्च शुकनासोपदेशेन वहत्यपि साम्यं प्रतिभासमुल्लासतो
मानोज्ञकं वहदपूर्वमिव वर्णनाद्वयमिदं विराजते ।
-
यात्रावर्णना - अस्मिन् संदर्भ राजाश्वो वर्णितः । वर्णनेय
मारामदर्शनाय नलप्रस्थानसमये कुलकेन वर्णितमश्वं स्मारयतीव ।
माघादिभिस्तत्र तत्र वर्णिता अश्ववर्णनाच्छायाश्च निगूढतया भान्त्यत्र ।
रघोर्दण्डयात्रामनुकरोतीव भ्रमयति कम्पराजदण्डयात्नेयम्, नैवैतस्या
अस्याश्च साम्यम् । इयं यात्रा कुत्रचिच्छ्शुिपालवधस्थश्रीकृष्णदण्डयात्रां
कुत्रचिच्चम्पूभारतवर्णितवैराटिप्रस्थानं कुलचिद्रामायणे रामस्य लङ्कापुरी
दण्डयात्रां विडम्बयति । तथाऽपि तदानींतनदेशकालानुगुणतया प्रवृ
तेयं सर्वथा विलक्षणेति वक्तुं युज्यते ।
अत्र ।
ऋतुवर्णना इत्थं विपुलतया न क़ैरपि वर्णिता ऋतव
इति नातिशयोक्तिः । आरब्धा ग्रीष्मर्तुना समापितेयं वसन्तेन । अङ्ग
भावमापन्ना चेयं वसन्तोत्सवस्य । मन्मथपूजा डोलाविहारवनसंचारा:
( तच्छ्रमापनोदनाय ) जलक्रीडाश्च प्रवृत्ताः । एतत्सर्वमपि पर्यवसाने
बायकस्येष्टदेवता पूजायास्तृतीय पुरुषार्थानुभूतेश्र्चाङ्गभावमापद्यते । ऋतुवर्ण
नादयोऽत्र शृङ्गारमयास्सहृदयानाकर्षन्ति कल्पनारसपरिपोषणादिभिरतीव
हृदयंगमाः । अस्यां महाकवीनां बहूनां कविताच्छाया कविसमया
वराहसंहिताकामन्दककलाशास्त्रादिविज्ञान विषयाश्च बहुलतयावतारिता
मदीयव्याख्या तान् सर्वान् विशदीचकार । अत्र वर्णिता
-