मधुराविजयम् /504
This page has not been fully proofread.
पञ्चमसर्गः
वसन्तकाले गीयते । रागाश्च ऋत्वनुकूला
"श्रीरागोऽथ वसन्तश्च भैरवः पञ्चमस्तथा । मेघरागो बृहन्नादो
एवमुक्तास्संगीतशास्त्रे
षडेते पुरुषाह्वयाः ॥
श्रीरागो रागिणीयुक्तश्शिशिरे गीयते बुधैः ।
वसन्तस्ससहायस्तु वसन्तौ प्रगीयते ॥ भैरवस्ससहायस्तु ऋतौ ग्रीष्मे
प्रगीयते ।
पञ्चमस्तु तथा ज्ञेयो रागिण्या सह शारदे ॥ मेघरागो
रागिणीभिर्युक्तो वर्षासु गीयते । नादनारायणो रागो रागिण्या सह
हैमके " इति ।
तेन मनोहरे हृदयरञ्जके गानविधौ गीतव्यापारे ।
गायन्तीषु तास्वित्यर्थः । नृपतेः राज्ञः गोत्रे नाम्नि कृतम् आचरितम्
स्खलनम् चलनम् अन्यथा ग्रहणम् याभिस्ता: । मन्मथ इति वक्तव्ये
कम्पन इत्युक्तवत्य इत्यर्थ: । 'गोत्रे नाम्नि कुलाचल' इति यादवः ।
तथाविधाः प्रियाः इष्टा: आप्ताः सख्यः वयस्याः प्राणसख्य इत्यर्थः ।
'आलिस्सखी वयस्या च' इत्यमरः । तासाम् सविधेषु समीपस्थलेषु ।
विलक्षताम् लज्जितत्वम् लज्जामित्यर्थः । ताम् ययुः प्रापुः। स्वानु
रागपारवश्यस्य ताभिर्ज्ञातत्वादिति भावः । अनेन तासां कम्पराजे
गाढानुराग़ो ज्ञायते । तेन देवताविषयाया रतेस्तदङ्गत्वम्, तेन च
कम्प राजविषयरते: परिपोषोऽभवदिति पराङ्गत्वात्तद्रतेः प्रेयोऽलङ्कारः ॥
उत्सवाङ्गतया परस्परं कुङ्क, मविक्षेपो वर्ण्यते ।
क्षितिपति क़िल कुङ्क ममुष्टिना
समभिताडयितुं धियमादधौ ।
सपदि धर्मपयःप्रसरेण तं
विगलितं न विवेद वधूजनः ॥
मम् घुसृणम् ।
11
"
367
75 11
क्षितिपतीति ॥ वधूजनः कम्पराजस्य प्रियाः । कर्ता । कुङ्क,
।
"
इत्यमरः ।
कुङ्कुमम् ।
काश्मीरजन्माग्निशिखम्
तस्य मुष्टि: तेन परिपूरितो मुष्टिरित्यर्थः । ढं
मुष्टि निक्षिप्त
-
वसन्तकाले गीयते । रागाश्च ऋत्वनुकूला
"श्रीरागोऽथ वसन्तश्च भैरवः पञ्चमस्तथा । मेघरागो बृहन्नादो
एवमुक्तास्संगीतशास्त्रे
षडेते पुरुषाह्वयाः ॥
श्रीरागो रागिणीयुक्तश्शिशिरे गीयते बुधैः ।
वसन्तस्ससहायस्तु वसन्तौ प्रगीयते ॥ भैरवस्ससहायस्तु ऋतौ ग्रीष्मे
प्रगीयते ।
पञ्चमस्तु तथा ज्ञेयो रागिण्या सह शारदे ॥ मेघरागो
रागिणीभिर्युक्तो वर्षासु गीयते । नादनारायणो रागो रागिण्या सह
हैमके " इति ।
तेन मनोहरे हृदयरञ्जके गानविधौ गीतव्यापारे ।
गायन्तीषु तास्वित्यर्थः । नृपतेः राज्ञः गोत्रे नाम्नि कृतम् आचरितम्
स्खलनम् चलनम् अन्यथा ग्रहणम् याभिस्ता: । मन्मथ इति वक्तव्ये
कम्पन इत्युक्तवत्य इत्यर्थ: । 'गोत्रे नाम्नि कुलाचल' इति यादवः ।
तथाविधाः प्रियाः इष्टा: आप्ताः सख्यः वयस्याः प्राणसख्य इत्यर्थः ।
'आलिस्सखी वयस्या च' इत्यमरः । तासाम् सविधेषु समीपस्थलेषु ।
विलक्षताम् लज्जितत्वम् लज्जामित्यर्थः । ताम् ययुः प्रापुः। स्वानु
रागपारवश्यस्य ताभिर्ज्ञातत्वादिति भावः । अनेन तासां कम्पराजे
गाढानुराग़ो ज्ञायते । तेन देवताविषयाया रतेस्तदङ्गत्वम्, तेन च
कम्प राजविषयरते: परिपोषोऽभवदिति पराङ्गत्वात्तद्रतेः प्रेयोऽलङ्कारः ॥
उत्सवाङ्गतया परस्परं कुङ्क, मविक्षेपो वर्ण्यते ।
क्षितिपति क़िल कुङ्क ममुष्टिना
समभिताडयितुं धियमादधौ ।
सपदि धर्मपयःप्रसरेण तं
विगलितं न विवेद वधूजनः ॥
मम् घुसृणम् ।
11
"
367
75 11
क्षितिपतीति ॥ वधूजनः कम्पराजस्य प्रियाः । कर्ता । कुङ्क,
।
"
इत्यमरः ।
कुङ्कुमम् ।
काश्मीरजन्माग्निशिखम्
तस्य मुष्टि: तेन परिपूरितो मुष्टिरित्यर्थः । ढं
मुष्टि निक्षिप्त
-