मधुराविजयम् /50
This page has not been fully proofread.
19
नाम्ना देवायी
तु विजयानगरी । अग्रमहिषी तस्य कौसल्या ।
त्वस्य । तस्यां राम इव कम्पराजोऽस्यां जातः । लक्ष्मणादय इव
कम्पनसङ्गमावस्य सहोदरौ । त्रयस्ते
द्वावेताविति विशेष: । एक
गर्भसंजाता एते । भिन्नगर्भसंभवास्ते । रावणवध इव रामेण तुरुष्क
वधः कम्पराजेन कृतः । रावणो लोककण्टकस्स्वदुर्नयेन । तुरुष्कोऽयमपि
तथा । • तस्य राजधानी दक्षिणापथे लङ्का । एतस्य तु मधुरा ।
पित्राज्ञा तावद्रावणवधे प्रयोजिका । अत्र च सैव । दण्डकारण्ये
खरादिवध इव काञ्चीपुरे चम्पराजवध आगन्तुकस्संवृत्तः । रामस्य
रावणवधायेव दिव्यायुधप्रदानं कुम्भसम्भवेन कृतं कम्पराजस्य तुरुष्क
राड्वधाय । रावणवधे सीतापहरणं निमित्तमात्रम् । प्रधानहेतुस्तु
लोकोद्धरणम् । अत्रापि तदेव राजनीतिरुपदिष्टा दशरथेन रामाय ।
अत्र च समुपदिष्टा सा कम्पराजाय बुक्कराजेन । पट्टाभिषेकाङ्गतया
पूर्वत्र दण्डयात्राङ्गतयात्रेति विशेष: । रघुवंशकथयाऽपि साम्यं
दृश्यते । [कुशोऽयोध्यां विहाय कुशावतीं स्वराजधानी विधाय तत्र
स्थितस्तस्मिन्. राज्यं प्रशासत्ययोध्यापुराधिदेवतार्धरात्रे साक्षात्कृत्य
जीर्णां मामुद्धरेति सदीनमाचुक्रोश । अन मधुराधिदेवतापि निशीथे
साक्षात्कुर्वती कम्पराजाय यवनदुर्नयसंजातां स्वदुस्थिति देशदुरवस्थां
च. निवेद्य समुद्धर देशं, मां परिपालयेति तुरुष्कवधाय तं प्रैरयत् ।
रघोदिलीप इव बुक्कराज़स्संस्कारानकारयत्कम्प राजस्य, गर्भवत्या
स्सुदक्षिणाया इव देवाय्याः पुंसवनादिक्रिया दौहृदक्रियाश्च प्रकथिताः ।
वैषधे नलो दमयन्तीमिव कम्पराजोऽप्यमू कवयित्रीं गङ्गदेवीं
स्वशृङ्गारसमुद्दीपकतया चन्द्रोदयवर्णनाय समाज्ञपयत् । सा च भर्त्राज्ञां
दमयन्तीव पर्यपालयत् । इत्थं तत्तत्कथासाम्यं वहतीयं कथेति कल्पना
दृष्ट्या पर्यालोचने वक्तुं शक्यते ।
9
नाम्ना देवायी
तु विजयानगरी । अग्रमहिषी तस्य कौसल्या ।
त्वस्य । तस्यां राम इव कम्पराजोऽस्यां जातः । लक्ष्मणादय इव
कम्पनसङ्गमावस्य सहोदरौ । त्रयस्ते
द्वावेताविति विशेष: । एक
गर्भसंजाता एते । भिन्नगर्भसंभवास्ते । रावणवध इव रामेण तुरुष्क
वधः कम्पराजेन कृतः । रावणो लोककण्टकस्स्वदुर्नयेन । तुरुष्कोऽयमपि
तथा । • तस्य राजधानी दक्षिणापथे लङ्का । एतस्य तु मधुरा ।
पित्राज्ञा तावद्रावणवधे प्रयोजिका । अत्र च सैव । दण्डकारण्ये
खरादिवध इव काञ्चीपुरे चम्पराजवध आगन्तुकस्संवृत्तः । रामस्य
रावणवधायेव दिव्यायुधप्रदानं कुम्भसम्भवेन कृतं कम्पराजस्य तुरुष्क
राड्वधाय । रावणवधे सीतापहरणं निमित्तमात्रम् । प्रधानहेतुस्तु
लोकोद्धरणम् । अत्रापि तदेव राजनीतिरुपदिष्टा दशरथेन रामाय ।
अत्र च समुपदिष्टा सा कम्पराजाय बुक्कराजेन । पट्टाभिषेकाङ्गतया
पूर्वत्र दण्डयात्राङ्गतयात्रेति विशेष: । रघुवंशकथयाऽपि साम्यं
दृश्यते । [कुशोऽयोध्यां विहाय कुशावतीं स्वराजधानी विधाय तत्र
स्थितस्तस्मिन्. राज्यं प्रशासत्ययोध्यापुराधिदेवतार्धरात्रे साक्षात्कृत्य
जीर्णां मामुद्धरेति सदीनमाचुक्रोश । अन मधुराधिदेवतापि निशीथे
साक्षात्कुर्वती कम्पराजाय यवनदुर्नयसंजातां स्वदुस्थिति देशदुरवस्थां
च. निवेद्य समुद्धर देशं, मां परिपालयेति तुरुष्कवधाय तं प्रैरयत् ।
रघोदिलीप इव बुक्कराज़स्संस्कारानकारयत्कम्प राजस्य, गर्भवत्या
स्सुदक्षिणाया इव देवाय्याः पुंसवनादिक्रिया दौहृदक्रियाश्च प्रकथिताः ।
वैषधे नलो दमयन्तीमिव कम्पराजोऽप्यमू कवयित्रीं गङ्गदेवीं
स्वशृङ्गारसमुद्दीपकतया चन्द्रोदयवर्णनाय समाज्ञपयत् । सा च भर्त्राज्ञां
दमयन्तीव पर्यपालयत् । इत्थं तत्तत्कथासाम्यं वहतीयं कथेति कल्पना
दृष्ट्या पर्यालोचने वक्तुं शक्यते ।
9