मधुराविजयम् /496
This page has not been fully proofread.
पञ्चमसर्गः
• त्रिष्वधीने वशो वाञ्छाप्रभुत्वाधीनतासु ना' इति नानार्थरत्न
माला । मुखराः शब्दायमानाः झङ्कुर्वाणा: भृङ्गाः भ्रमराः यस्मिन्
तादृशम् भ्रमरझङ्कारसंयुतमित्यर्थः । अतएव तदनूरूपम् तस्य अनु
गुणम् सर्वथा ( रक्तत्वमार्दवादिनापि ) तदनुवादि तत्सदृशम् तदा
कारमधुरमति यावत् । तादृशम् पल्लवम् किसलयम् । ' पल्लवोऽस्त्री
किसलयम्' इत्यमरः । दोहदसाधनस्य पादस्य वामस्यैकत्वात्पल्लव
स्यैकत्वम् । तत् कर्म । अधार्यत अध्रियत ।
धृङ् अवस्थाने
ण्यन्तात्कर्मणि क्तः । तत्सुन्दरीभिर्नू पुरालङ्क तवामचरणेनाहतेऽशोके
(
""
कारणगुणा: कार्ये सङ्क्रामन्तीति न्यायेन तच्चरणवद्रक्तं मृदु, नूपुर
वत् भ्रमरझङ्क तिशिञ्जितं च किसलयमजायतेति भावः । " अशोक
वरणाहत्या इति स्त्रीणां नूपुरालङ्कतवामपादताडनमशोकस्य दोहद
किया । सा च कर्णाटस्त्रीभिरस्मिन् काले निर्वर्तितेति तात्पर्यार्थ: ।
अत्र चाशोकः पल्लवितः । मधुपानाय भ्रमरा आगत्य झङ्कुर्वन्ति च
तत्किसलयेषु सोत्साहम् । एवंभूतानि किसलयानि क्वणन्नूपुरयुत
सुन्दरीचरणैस्साम्यं वहन्ति । अतस्तादृशपल्लवो तो तादृवचरणसङ्ग
कारणं किमिति संभाव्यते । तेन हेतुत्प्रेक्षेयम् । अशोकस्य
निर्वर्तने कवय एवं प्रब्रुवन्ति ।
असूत सद्यः कुसुमान्यशोकः स्कन्धा
त्प्रभृत्येव सपल्लवानि । पादेन नापैक्षत सुन्दरीणां संपर्कमाशिञ्जित
नूपुरेण "
किसलयमृदोविलासिनि कठिने निहितस्य पादपस्कन्धे
ू
दोहद
चरणस्य न ते बाधा संप्रति .
वामस्य
इति ॥
"(
359
11
-
68
वरवधूपरिरम्भरसोल्लस
ल्ललित कुट्मलकण्ट किताकृतिः ।
कुरवकः कुसुमेषुमचेतने
ध्वपि विशृङ्खलवृत्तिमसूचयत् ॥
वरवधूरिति ॥ कुरवकः तदाख्यो वृक्षः । नायक इति गम्यते ।
:
• त्रिष्वधीने वशो वाञ्छाप्रभुत्वाधीनतासु ना' इति नानार्थरत्न
माला । मुखराः शब्दायमानाः झङ्कुर्वाणा: भृङ्गाः भ्रमराः यस्मिन्
तादृशम् भ्रमरझङ्कारसंयुतमित्यर्थः । अतएव तदनूरूपम् तस्य अनु
गुणम् सर्वथा ( रक्तत्वमार्दवादिनापि ) तदनुवादि तत्सदृशम् तदा
कारमधुरमति यावत् । तादृशम् पल्लवम् किसलयम् । ' पल्लवोऽस्त्री
किसलयम्' इत्यमरः । दोहदसाधनस्य पादस्य वामस्यैकत्वात्पल्लव
स्यैकत्वम् । तत् कर्म । अधार्यत अध्रियत ।
धृङ् अवस्थाने
ण्यन्तात्कर्मणि क्तः । तत्सुन्दरीभिर्नू पुरालङ्क तवामचरणेनाहतेऽशोके
(
""
कारणगुणा: कार्ये सङ्क्रामन्तीति न्यायेन तच्चरणवद्रक्तं मृदु, नूपुर
वत् भ्रमरझङ्क तिशिञ्जितं च किसलयमजायतेति भावः । " अशोक
वरणाहत्या इति स्त्रीणां नूपुरालङ्कतवामपादताडनमशोकस्य दोहद
किया । सा च कर्णाटस्त्रीभिरस्मिन् काले निर्वर्तितेति तात्पर्यार्थ: ।
अत्र चाशोकः पल्लवितः । मधुपानाय भ्रमरा आगत्य झङ्कुर्वन्ति च
तत्किसलयेषु सोत्साहम् । एवंभूतानि किसलयानि क्वणन्नूपुरयुत
सुन्दरीचरणैस्साम्यं वहन्ति । अतस्तादृशपल्लवो तो तादृवचरणसङ्ग
कारणं किमिति संभाव्यते । तेन हेतुत्प्रेक्षेयम् । अशोकस्य
निर्वर्तने कवय एवं प्रब्रुवन्ति ।
असूत सद्यः कुसुमान्यशोकः स्कन्धा
त्प्रभृत्येव सपल्लवानि । पादेन नापैक्षत सुन्दरीणां संपर्कमाशिञ्जित
नूपुरेण "
किसलयमृदोविलासिनि कठिने निहितस्य पादपस्कन्धे
ू
दोहद
चरणस्य न ते बाधा संप्रति .
वामस्य
इति ॥
"(
359
11
-
68
वरवधूपरिरम्भरसोल्लस
ल्ललित कुट्मलकण्ट किताकृतिः ।
कुरवकः कुसुमेषुमचेतने
ध्वपि विशृङ्खलवृत्तिमसूचयत् ॥
वरवधूरिति ॥ कुरवकः तदाख्यो वृक्षः । नायक इति गम्यते ।
: