मधुराविजयम् /493
This page has not been fully proofread.
356
मधुराविजये
.
भ्रमर
चटुलेति ॥ चटुला: चञ्चलाः इतस्ततो भ्राम्यन्तः । अनेन
भ्रमराणां स्वभावः कथ्यते । तथाविधाः षट्पदाः भ्रमराः त एव
कज्जलानि दीपमष्यः । उभयोरपि विनीलत्वात् । तानि आभीक्ष्ण्येन
पातयन्ती अधोग़मयन्तीति तथा । 'बहुलमाभीक्ष्ण्ये' इति णिनिः । चम्पक
सौगन्ध्यं भ्रमराणां रामशापवशाद स्सहं सत् मूर्छावहमिति
पतनं चम्पकेभ्यः पुनः पुनर्भवति । इत्थमेव दीपेभ्यो मषीपतनमपि ।
अतएव षट्पदपात: मषीपात इति कथ्यते । नवानाम् नूतनानाम्
अम्लानानाम् (अनेन सौगन्ध्यातिशयः तेन भ्रमराणां पुनः पुनः पतनं
च संगच्छते । ) चम्पकानाम् चाम्पेयपुष्पाणाम् मञ्जरी गुच्छ: लता वा ।
सा कर्त्री । हिमापगमः हिमापसरणम् अस्मिन्नस्तीति
भ्योऽच् । वसन्तः स एव श्री लक्ष्मीः । लक्ष्मीशोभयोरैक्यं कवि
अआ
समयसिद्धमिति वसन्तशोभैव वसन्तलक्ष्मीरित्युच्यते ।
प्रक
तया ।
मन्मथमहामह' । 'मह
।
हिता प्रज्वलिता । स्मरमहोत्सवः
उद्धव
उत्सवः
इत्यमरः । तस्य दीपपरम्परा तदर्था
दीपिका
श्रेणिः ।
तादर्थ्ये षष्ठी । अश्वघासादिवत्समासः । सेवेति संभावना । विरुरुचे
प्राकाशत । वसन्तलक्ष्मीः प्रभोर्मन्मथस्य महान्तमुत्सवमार
सैवेयं
चम्पकमञ्जरी ।
दीपपरम्परां पुरस्तात्तदर्थे प्रद्योतयामास ।
तस्याः पतन्ति तत्सौगन्ध्यमसहमाना भ्रमरा
डुव तत्पातोऽस्तीति पिण्डीकृतोऽर्थः । चम्पकानि वसन्ते पुष्यन्ति ।
इति दीपान्मषीपात
तेषां मञ्जर्यः कान्त्या विराजन्ते । तत्सौगन्ध्याय समागता द्विरेफाः
पुनः पुनरधः पतन्ति । वसन्तेऽस्मिन् भृशं कामोद्दीपकानि
चम्पकपुष्पाणीति सारांश: । अत्र चम्पकमञ्जय दीपपरम्प
नेति स्वरूपोत्प्रेक्षा । षट्पदादिषु कज्जलत्वाद्यारोपरूपरूपकं
स्समुज्जीवकमित्येतयोरङ्गाङ्गिभावेन संकरः ॥
इत आरभ्य त्रिभिश्श्लोकैर्दोहदक्रिया: वर्ण्यन्ते
-
चास्य
मधुराविजये
.
भ्रमर
चटुलेति ॥ चटुला: चञ्चलाः इतस्ततो भ्राम्यन्तः । अनेन
भ्रमराणां स्वभावः कथ्यते । तथाविधाः षट्पदाः भ्रमराः त एव
कज्जलानि दीपमष्यः । उभयोरपि विनीलत्वात् । तानि आभीक्ष्ण्येन
पातयन्ती अधोग़मयन्तीति तथा । 'बहुलमाभीक्ष्ण्ये' इति णिनिः । चम्पक
सौगन्ध्यं भ्रमराणां रामशापवशाद स्सहं सत् मूर्छावहमिति
पतनं चम्पकेभ्यः पुनः पुनर्भवति । इत्थमेव दीपेभ्यो मषीपतनमपि ।
अतएव षट्पदपात: मषीपात इति कथ्यते । नवानाम् नूतनानाम्
अम्लानानाम् (अनेन सौगन्ध्यातिशयः तेन भ्रमराणां पुनः पुनः पतनं
च संगच्छते । ) चम्पकानाम् चाम्पेयपुष्पाणाम् मञ्जरी गुच्छ: लता वा ।
सा कर्त्री । हिमापगमः हिमापसरणम् अस्मिन्नस्तीति
भ्योऽच् । वसन्तः स एव श्री लक्ष्मीः । लक्ष्मीशोभयोरैक्यं कवि
अआ
समयसिद्धमिति वसन्तशोभैव वसन्तलक्ष्मीरित्युच्यते ।
प्रक
तया ।
मन्मथमहामह' । 'मह
।
हिता प्रज्वलिता । स्मरमहोत्सवः
उद्धव
उत्सवः
इत्यमरः । तस्य दीपपरम्परा तदर्था
दीपिका
श्रेणिः ।
तादर्थ्ये षष्ठी । अश्वघासादिवत्समासः । सेवेति संभावना । विरुरुचे
प्राकाशत । वसन्तलक्ष्मीः प्रभोर्मन्मथस्य महान्तमुत्सवमार
सैवेयं
चम्पकमञ्जरी ।
दीपपरम्परां पुरस्तात्तदर्थे प्रद्योतयामास ।
तस्याः पतन्ति तत्सौगन्ध्यमसहमाना भ्रमरा
डुव तत्पातोऽस्तीति पिण्डीकृतोऽर्थः । चम्पकानि वसन्ते पुष्यन्ति ।
इति दीपान्मषीपात
तेषां मञ्जर्यः कान्त्या विराजन्ते । तत्सौगन्ध्याय समागता द्विरेफाः
पुनः पुनरधः पतन्ति । वसन्तेऽस्मिन् भृशं कामोद्दीपकानि
चम्पकपुष्पाणीति सारांश: । अत्र चम्पकमञ्जय दीपपरम्प
नेति स्वरूपोत्प्रेक्षा । षट्पदादिषु कज्जलत्वाद्यारोपरूपरूपकं
स्समुज्जीवकमित्येतयोरङ्गाङ्गिभावेन संकरः ॥
इत आरभ्य त्रिभिश्श्लोकैर्दोहदक्रिया: वर्ण्यन्ते
-
चास्य