मधुराविजयम् /490
This page has not been fully proofread.
पञ्चमसर्गः
(
"
तम् उपससारेत्यर्थः । आपूर्वात् षर्लुङ् । ऌदित्त्वादङ् । देवतानुग्रह
काङ्क्षी कश्चन भक्तस्तं प्रसादयितुं स्वीयान्यमूल्यानि वस्तूनि पत्रं
पुष्पं फल मिति न्यायेन तस्मै सादरं समर्पयति मधुरस्तवैस्तं गायति
प्रणमंस्तद्वदयमपीति भावः । राज्ञो विष्णोर्मूर्त्यन्तरत्वेन तदुपासनाऽस्मिन्
सुष्ठु युज्यते । वसन्ते पुष्पपल्लवैवृक्षा नितरां शोभन्ते । कोकिला:
पञ्चमस्वरालापभृशं मोदन्ते । इममेवार्थं सचमत्कारं कम्पराजः
कश्चन देवतेति तं सेवितुं भक्तो वसन्तः तरुपुष्पाण्यादाय सविनयं
पल्लवैः कृतनमस्काराञ्जलिबन्धस्सन्ने तदनुग्रहाकाङ्क्षी समागत इति
वर्ण्यते । अत्र कोकिलकूजितादिषु भाषितत्वाद्यारोपो गमयति वसन्तादि
भक्तत्वाद्यारोपमित्येकदेशविवर्ति रूपकम् । महाकविः कालिदासो
मधुमित्थं प्रशंसति – " अथ समाववृते कुसुमैर्नवैस्तमिव सेवितुमेक
नराधिपम् । यमकुबेरजलेश्वरवत्रिणां समधुरं मधुरञ्चितविक्रमम् "
इति ॥
मधुसुगन्धि रजस्सहकारजं
मलयशैलसमीरणमान्त्रिकाः ।
प्रणयरोषपराङ्मुखमानिनी
हृदयसंवननार्थमिवाक़िरन् ॥
मध्विति ॥ मलयशैल: मलयाख्यः पर्वतः तस्य
"
63
समीरणा:
मलयानिलाः ।
वायवः तदुद्भुता वाताः । जन्यजनकभावे षष्ठी ।
त एव मान्तिका: मन्त्रशास्त्रविदः । कर्तारः । मंन्त्रविद्यां विदन्तीति
ठक् । शोभन: गन्धः यस्य सुगन्धि आमोदवत् । मधुना
सुगन्धि मधुसुगन्धि । मकरन्दसमुपलब्धसुगन्धयुतमित्यर्थः ।
1
11
"
353
पुष्परसेन
मधु मद्ये
अतिसौरभः
पुष्परसे क्षौद्रेऽपि '
इत्यमरः । तादृशम् । सहकार:
चूतविशेषः ।
सहकारोऽतिसौरभः इत्यमरः । तस्माज्जायत इति
डः । तदुद्भ तम् रजः परागः । तदेव भस्मेति गम्यते । तत् '
।
(
"
तम् उपससारेत्यर्थः । आपूर्वात् षर्लुङ् । ऌदित्त्वादङ् । देवतानुग्रह
काङ्क्षी कश्चन भक्तस्तं प्रसादयितुं स्वीयान्यमूल्यानि वस्तूनि पत्रं
पुष्पं फल मिति न्यायेन तस्मै सादरं समर्पयति मधुरस्तवैस्तं गायति
प्रणमंस्तद्वदयमपीति भावः । राज्ञो विष्णोर्मूर्त्यन्तरत्वेन तदुपासनाऽस्मिन्
सुष्ठु युज्यते । वसन्ते पुष्पपल्लवैवृक्षा नितरां शोभन्ते । कोकिला:
पञ्चमस्वरालापभृशं मोदन्ते । इममेवार्थं सचमत्कारं कम्पराजः
कश्चन देवतेति तं सेवितुं भक्तो वसन्तः तरुपुष्पाण्यादाय सविनयं
पल्लवैः कृतनमस्काराञ्जलिबन्धस्सन्ने तदनुग्रहाकाङ्क्षी समागत इति
वर्ण्यते । अत्र कोकिलकूजितादिषु भाषितत्वाद्यारोपो गमयति वसन्तादि
भक्तत्वाद्यारोपमित्येकदेशविवर्ति रूपकम् । महाकविः कालिदासो
मधुमित्थं प्रशंसति – " अथ समाववृते कुसुमैर्नवैस्तमिव सेवितुमेक
नराधिपम् । यमकुबेरजलेश्वरवत्रिणां समधुरं मधुरञ्चितविक्रमम् "
इति ॥
मधुसुगन्धि रजस्सहकारजं
मलयशैलसमीरणमान्त्रिकाः ।
प्रणयरोषपराङ्मुखमानिनी
हृदयसंवननार्थमिवाक़िरन् ॥
मध्विति ॥ मलयशैल: मलयाख्यः पर्वतः तस्य
"
63
समीरणा:
मलयानिलाः ।
वायवः तदुद्भुता वाताः । जन्यजनकभावे षष्ठी ।
त एव मान्तिका: मन्त्रशास्त्रविदः । कर्तारः । मंन्त्रविद्यां विदन्तीति
ठक् । शोभन: गन्धः यस्य सुगन्धि आमोदवत् । मधुना
सुगन्धि मधुसुगन्धि । मकरन्दसमुपलब्धसुगन्धयुतमित्यर्थः ।
1
11
"
353
पुष्परसेन
मधु मद्ये
अतिसौरभः
पुष्परसे क्षौद्रेऽपि '
इत्यमरः । तादृशम् । सहकार:
चूतविशेषः ।
सहकारोऽतिसौरभः इत्यमरः । तस्माज्जायत इति
डः । तदुद्भ तम् रजः परागः । तदेव भस्मेति गम्यते । तत् '
।