मधुराविजयम् /488
This page has not been fully proofread.
पञ्चमसर्गः
तरुणिमोष्म नखम्पचमङ्गना
स्तनयुगं हिमहारि विभोरभूत् ॥
11
61
351
रतिक्रीडाकृत
68
विकलेति ॥ विकलम् शिथिलम् त्रुटितम् ।
सम्मनेति भावः । तथाभूतम् कञ्चकम् चोलक: तेन लक्ष्याः
दर्शनीयाः । आत्मकृतत्वेनानन्दजनकत्वात्प्रियस्येति भावः । स्वकृतानि
नखक्षतानि प्रियासु दृष्ट्वा प्रिया नन्दन्ति । तथा च कालिदासः -
स प्रज़ागरकषायलोचनं गाढदन्तपदताडिताधरम् । आकुलालकमरंस्त
रागवान् प्रेक्ष्य भिन्नतिलकं प्रियामुखम् " इति । तादृशानि नखव्रणानि
नखक्षतानि यस्मिन् तथोक्तम् । प्रियकृतस्तनसम्मर्दनादिना कञ्चु
कानां शिथिलत्वाद् गतावरणतया स्वकृतनखक्षतानि कम्पराजस्य स्फुटं
दर्शनीयान्यासन्निति संकलितोऽर्थः । अत्र 'नवव्रण ' मिति मातृकापाठः ।
विकलकञ्चुकलक्ष्याणि नवानि सद्य एव कृतानि अम्लानानि । अत एव
दर्शनीयानि वर्तन्त इति भावः । तादृशानि व्रणानि नखक्षतानि
यस्मिन्निति पूर्ववत् । अस्मिन् पाठे व्रणशब्दो लक्षयति नखव्रणमित्य
वगन्तव्यम् । किञ्च । विगताः अपगताः सम्मन त्रुटिताः मौक्तिक
हाराः तैः मनोहरम् मनोज्ञम् । कृत्रिमशोभाया अपि सहजरामणीय
कस्य हृदयाह्लादकत्वादिति भावः । किञ्च ।
तरुणिमा तारुण्यम्
यौवनम् । तरुणस्य भाव इत्यर्थे दृढादित्वादिमनच् । गणरत्नमहोदधौ
दृढादिषु तरुणशब्द: पठितः । तस्मात् ऊष्म उष्णत्वम् तदुद्भ त
मौष्ण्यम तेन नखम्पचम् नखतापकम् नात्युष्णं नातिशीतं च । नखानि
कररुहान् पचति तापयतीति तथा । " मितनखे चे' ति
मुम् । एतादृक् । अङ्गनाः सुन्दर्य : तासाम् कुचयुगम् स्तनद्वन्द्वम् ।
कर्तृ । विभोः प्रभोः कम्पनस्य । हिमम् शैत्यम् हरतीति णिनिः ।
शैत्यबाधापहारकमित्यर्थः । अभूत् आसीत् । तस्य दृष्टि तत्परां
कृत्वा समुचितोष्णस्पर्शन तस्य सुखं संधाय चेति
खश् ।
भावः ।
अत्र
तरुणिमोष्म नखम्पचमङ्गना
स्तनयुगं हिमहारि विभोरभूत् ॥
11
61
351
रतिक्रीडाकृत
68
विकलेति ॥ विकलम् शिथिलम् त्रुटितम् ।
सम्मनेति भावः । तथाभूतम् कञ्चकम् चोलक: तेन लक्ष्याः
दर्शनीयाः । आत्मकृतत्वेनानन्दजनकत्वात्प्रियस्येति भावः । स्वकृतानि
नखक्षतानि प्रियासु दृष्ट्वा प्रिया नन्दन्ति । तथा च कालिदासः -
स प्रज़ागरकषायलोचनं गाढदन्तपदताडिताधरम् । आकुलालकमरंस्त
रागवान् प्रेक्ष्य भिन्नतिलकं प्रियामुखम् " इति । तादृशानि नखव्रणानि
नखक्षतानि यस्मिन् तथोक्तम् । प्रियकृतस्तनसम्मर्दनादिना कञ्चु
कानां शिथिलत्वाद् गतावरणतया स्वकृतनखक्षतानि कम्पराजस्य स्फुटं
दर्शनीयान्यासन्निति संकलितोऽर्थः । अत्र 'नवव्रण ' मिति मातृकापाठः ।
विकलकञ्चुकलक्ष्याणि नवानि सद्य एव कृतानि अम्लानानि । अत एव
दर्शनीयानि वर्तन्त इति भावः । तादृशानि व्रणानि नखक्षतानि
यस्मिन्निति पूर्ववत् । अस्मिन् पाठे व्रणशब्दो लक्षयति नखव्रणमित्य
वगन्तव्यम् । किञ्च । विगताः अपगताः सम्मन त्रुटिताः मौक्तिक
हाराः तैः मनोहरम् मनोज्ञम् । कृत्रिमशोभाया अपि सहजरामणीय
कस्य हृदयाह्लादकत्वादिति भावः । किञ्च ।
तरुणिमा तारुण्यम्
यौवनम् । तरुणस्य भाव इत्यर्थे दृढादित्वादिमनच् । गणरत्नमहोदधौ
दृढादिषु तरुणशब्द: पठितः । तस्मात् ऊष्म उष्णत्वम् तदुद्भ त
मौष्ण्यम तेन नखम्पचम् नखतापकम् नात्युष्णं नातिशीतं च । नखानि
कररुहान् पचति तापयतीति तथा । " मितनखे चे' ति
मुम् । एतादृक् । अङ्गनाः सुन्दर्य : तासाम् कुचयुगम् स्तनद्वन्द्वम् ।
कर्तृ । विभोः प्रभोः कम्पनस्य । हिमम् शैत्यम् हरतीति णिनिः ।
शैत्यबाधापहारकमित्यर्थः । अभूत् आसीत् । तस्य दृष्टि तत्परां
कृत्वा समुचितोष्णस्पर्शन तस्य सुखं संधाय चेति
खश् ।
भावः ।
अत्र