मधुराविजयम् /487
This page has not been fully proofread.
मधुराविजये
अधरपानैरित्यर्थः । अधरस्य व्रणानि क्षतानि पूर्वं कृतानीत्यर्थः । तेभ्यः
वेदना बाधा तद्दुद्भुतव्यथा । ताम् । द्विगुणयन् द्विगुणवतीम् द्विरावृत्ति
मतीम् अधिकामित्यर्थः। तथाविधां कुर्वन् पुनः पुनरधरपानेन दन्त
क्षतवेदनामभिवर्धयन्नित्यर्थः । अत्रेदं तत्त्वम् । कामशास्त्रे पुरतो दन्त
क्षतानि तदनन्तरम् परिचुम्बनानीति कमो दर्शितः ।
शास्त्रमितः पूर्वमेव कृतानि दन्तक्षतान्यधरेषु । इदानीमधरचुम्बनेन
तद्वेदना द्विगुणीकृतेति । चुम्बनस्थानानि चैवमुक्तानि
अतो यथा
कामशास्त्रे
"(
मुखे स्तने ललाटे च कण्ठे च नेत्रयोरपि । गण्डे च कर्णयो
श्चैव कक्षोरुभगमूर्वसु ॥ चुम्बनस्थानमित्युक्तं विज्ञेयं कामुकैरिह
इति । ( तथा कुर्वन् ) यौवतैः स्वयुवतिजनैः ( कर्तृभिः ) भिक्षा
दित्वात्सामूहिक्रोऽण् । निभृतः निगूढः वहिरनाविष्कृतः हासः यस्मिन्
कर्मणि यथा तथा । सुखानुभूत्या संजायमानं स्मितं निगोपाय्येत्यर्थः ।
किञ्च । कपटरोष: कृत्रिमा आरोपित क्रोध: कोपाभिनय इति
यावत् । कोपक्रोग्रामपं रोषप्रदिया स्टकृषी स्त्रियौ इत्यमरः । तेन
6
कषायितानि संजातकषायाणि रक्तवर्णानि लोचनानि नेत्राणि यस्मिन्
350
कर्मणि तथा । कोषसंरक्तलोचनाभिः भूत्वेत्यर्थः । अवैक्ष्यत अदशि । अव
पूर्वात् ' ईक्ष दर्शने' इत्यस्माल्लङ् । सुरतक्रीडायु वस्तुतः
प्रियकृत
दन्तक्षतादिना सुखभनुभवन्त्योऽपि स्त्रियो दुःखमनुभवन्तीव क्रोधं प्रदर्श
यन्ति प्रिये । सैषा काचित् शृङ्गारचेष्टा । तस्था:
कुट्टमित ' मिति
नाम । तल्लक्षणं त्वेवम् –
दुःखितेव बहिः कुप्येद्यत्र कुट्टमितं हि तत् " इति । तदन नायि
'केशाधरादिग्रहणे मोदमानापि मानसे ।
कासु वर्णितम् ॥
शिशिरमुपसंहरति
-
"
विकलकञ्च कलक्ष्यन खव्रणं
विगतमौक्तिकहारमनोहरम् ।
"
अधरपानैरित्यर्थः । अधरस्य व्रणानि क्षतानि पूर्वं कृतानीत्यर्थः । तेभ्यः
वेदना बाधा तद्दुद्भुतव्यथा । ताम् । द्विगुणयन् द्विगुणवतीम् द्विरावृत्ति
मतीम् अधिकामित्यर्थः। तथाविधां कुर्वन् पुनः पुनरधरपानेन दन्त
क्षतवेदनामभिवर्धयन्नित्यर्थः । अत्रेदं तत्त्वम् । कामशास्त्रे पुरतो दन्त
क्षतानि तदनन्तरम् परिचुम्बनानीति कमो दर्शितः ।
शास्त्रमितः पूर्वमेव कृतानि दन्तक्षतान्यधरेषु । इदानीमधरचुम्बनेन
तद्वेदना द्विगुणीकृतेति । चुम्बनस्थानानि चैवमुक्तानि
अतो यथा
कामशास्त्रे
"(
मुखे स्तने ललाटे च कण्ठे च नेत्रयोरपि । गण्डे च कर्णयो
श्चैव कक्षोरुभगमूर्वसु ॥ चुम्बनस्थानमित्युक्तं विज्ञेयं कामुकैरिह
इति । ( तथा कुर्वन् ) यौवतैः स्वयुवतिजनैः ( कर्तृभिः ) भिक्षा
दित्वात्सामूहिक्रोऽण् । निभृतः निगूढः वहिरनाविष्कृतः हासः यस्मिन्
कर्मणि यथा तथा । सुखानुभूत्या संजायमानं स्मितं निगोपाय्येत्यर्थः ।
किञ्च । कपटरोष: कृत्रिमा आरोपित क्रोध: कोपाभिनय इति
यावत् । कोपक्रोग्रामपं रोषप्रदिया स्टकृषी स्त्रियौ इत्यमरः । तेन
6
कषायितानि संजातकषायाणि रक्तवर्णानि लोचनानि नेत्राणि यस्मिन्
350
कर्मणि तथा । कोषसंरक्तलोचनाभिः भूत्वेत्यर्थः । अवैक्ष्यत अदशि । अव
पूर्वात् ' ईक्ष दर्शने' इत्यस्माल्लङ् । सुरतक्रीडायु वस्तुतः
प्रियकृत
दन्तक्षतादिना सुखभनुभवन्त्योऽपि स्त्रियो दुःखमनुभवन्तीव क्रोधं प्रदर्श
यन्ति प्रिये । सैषा काचित् शृङ्गारचेष्टा । तस्था:
कुट्टमित ' मिति
नाम । तल्लक्षणं त्वेवम् –
दुःखितेव बहिः कुप्येद्यत्र कुट्टमितं हि तत् " इति । तदन नायि
'केशाधरादिग्रहणे मोदमानापि मानसे ।
कासु वर्णितम् ॥
शिशिरमुपसंहरति
-
"
विकलकञ्च कलक्ष्यन खव्रणं
विगतमौक्तिकहारमनोहरम् ।
"