मधुराविजयम् /48
This page has not been fully proofread.
3)
तुल्यतया भणनमिति समता । नृत्यमाना इव वर्णाः रचनायां संघटिता
इति विकटाक्षरबन्धत्वम् । विशिष्टतया ' काव्येऽस्मिन् गुणस्यास्य मह
त्स्थान मित्यन्यत्र विस्तरः । ओजः प्रसादयोस्साम्य मिति प्रसादः ।
स्थालीपुलाकन्यायेन प्रदर्शनमेतत् । इत्थमनेकगुणाश्रयत्वं प्रायशोऽत्रत्य
श्लोकेष्वस्तीति वैदर्भीरीतिरस्यां समुज्ज्वलति ।
पाक:
द्रस इति तल्लक्षणम् ।
द्राक्षापाकः । द्राक्षापाकस्स कथितो बहिरन्तस्फुर
झटित्यर्थप्रतीत्या साकमर्थगाम्भीर्यमस्या:
कवितायां विराजत इत्येतस्योदाहरणमिदम् । गुणरीतिपाका एते
एवं संस्कृते कालिदासकवितायामेव अस्यामेव पुराकृतसुकृतविशेष
एवात्र बीजम् । एतादृशाः कवयो लोके परिशील्यमानेऽल्पाल्पाः ।
अतएवेयं कवयित्री स्वप्रस्तावनायां
कवीन्प्रत्येवमाह - 'तार्किका बहवस्सन्ति
कविपण्डिततारतम्यपरीक्षायां
शाब्दिकाश्च
काश्च सहस्रशः ।
शा
विरलाः कवयो लोके सरलालापपेशलाः ' इति । सरलालाप
पेशला: ' इति द्राक्षापाकमेव लक्षीकरोतीत्यपि वक्तुमस्त्यवकाशः ॥
"
U
O
17
66
"
"
अलङ्काराः
शरीरस्य हारादय
अवत्यानलङ्कारानपि समुद्दिश्य किश्चिद्भणामः
इवाहार्य शोभां जनयन्ति काव्यशरीरस्येमे ।
" दोषै
4 गुणा इव रसधर्मा एते । एतान्प्रति वामन एवमाह -
स्त्रीरूपमिव नो भाति तं
र्युक्तं गुणैर्युक्तमपि येनोज्झितं वचः ।
ब्रूवेऽलङ्क्रियोच्चयम् " - इति । स्त्रीरूपस्येव काव्यरूपस्यापि शोभा
संधानेऽलङ्कारापेक्षास्तीत्ययं वदति । इयं कविस्तत्रापि दृष्टि निवेश्य
• उत्प्रेक्षारूपकाणि बहुलान्य
संजग्राह स्वकाव्यमतल्ल्यां तान् बहुधा ।
स्मिन् । विशेषणगत्या हेतुतासमर्थकं काव्यलिङ्गं चात्र विशेषतो दृश्यते ।
यद्यप्युपमादृष्टान्ता न संख्यया बहुलास्तथाऽपि रमणीयतया बहुला
एव । परिकरपरिकराङ्करा अपि गणनीयतया गोचरीभवन्ति । अर्था
न्तरन्यासास्त्वन्वेषणीयाः । अर्थापत्तिस्तत्र तत्र दृश्यते । अत्र सर्वत्र
तुल्यतया भणनमिति समता । नृत्यमाना इव वर्णाः रचनायां संघटिता
इति विकटाक्षरबन्धत्वम् । विशिष्टतया ' काव्येऽस्मिन् गुणस्यास्य मह
त्स्थान मित्यन्यत्र विस्तरः । ओजः प्रसादयोस्साम्य मिति प्रसादः ।
स्थालीपुलाकन्यायेन प्रदर्शनमेतत् । इत्थमनेकगुणाश्रयत्वं प्रायशोऽत्रत्य
श्लोकेष्वस्तीति वैदर्भीरीतिरस्यां समुज्ज्वलति ।
पाक:
द्रस इति तल्लक्षणम् ।
द्राक्षापाकः । द्राक्षापाकस्स कथितो बहिरन्तस्फुर
झटित्यर्थप्रतीत्या साकमर्थगाम्भीर्यमस्या:
कवितायां विराजत इत्येतस्योदाहरणमिदम् । गुणरीतिपाका एते
एवं संस्कृते कालिदासकवितायामेव अस्यामेव पुराकृतसुकृतविशेष
एवात्र बीजम् । एतादृशाः कवयो लोके परिशील्यमानेऽल्पाल्पाः ।
अतएवेयं कवयित्री स्वप्रस्तावनायां
कवीन्प्रत्येवमाह - 'तार्किका बहवस्सन्ति
कविपण्डिततारतम्यपरीक्षायां
शाब्दिकाश्च
काश्च सहस्रशः ।
शा
विरलाः कवयो लोके सरलालापपेशलाः ' इति । सरलालाप
पेशला: ' इति द्राक्षापाकमेव लक्षीकरोतीत्यपि वक्तुमस्त्यवकाशः ॥
"
U
O
17
66
"
"
अलङ्काराः
शरीरस्य हारादय
अवत्यानलङ्कारानपि समुद्दिश्य किश्चिद्भणामः
इवाहार्य शोभां जनयन्ति काव्यशरीरस्येमे ।
" दोषै
4 गुणा इव रसधर्मा एते । एतान्प्रति वामन एवमाह -
स्त्रीरूपमिव नो भाति तं
र्युक्तं गुणैर्युक्तमपि येनोज्झितं वचः ।
ब्रूवेऽलङ्क्रियोच्चयम् " - इति । स्त्रीरूपस्येव काव्यरूपस्यापि शोभा
संधानेऽलङ्कारापेक्षास्तीत्ययं वदति । इयं कविस्तत्रापि दृष्टि निवेश्य
• उत्प्रेक्षारूपकाणि बहुलान्य
संजग्राह स्वकाव्यमतल्ल्यां तान् बहुधा ।
स्मिन् । विशेषणगत्या हेतुतासमर्थकं काव्यलिङ्गं चात्र विशेषतो दृश्यते ।
यद्यप्युपमादृष्टान्ता न संख्यया बहुलास्तथाऽपि रमणीयतया बहुला
एव । परिकरपरिकराङ्करा अपि गणनीयतया गोचरीभवन्ति । अर्था
न्तरन्यासास्त्वन्वेषणीयाः । अर्थापत्तिस्तत्र तत्र दृश्यते । अत्र सर्वत्र