मधुराविजयम् /471
This page has not been fully proofread.
मधुराविजये
खनौ' इति सुधा । ( अतएव " पद्माकरं दिनकरो विकचं करोति
इति प्रयुज्यते भर्तृ हरिणा । अव 'आकर: समूहः' इति व्याख्यायते
व्याख्यात्रा ।) तत्र संचरन्ती सविलासं विहरन्ती । इन्दिरा लक्ष्मीः ।
पद्मालयत्वात्तस्या इति भावः । 'इन्दिरा लोकमाता मा रमा
मङ्गलदेवता' इत्यमरः । तस्याः चरणौ पादौ तयोः हंसके पाद
कटकौ । 'हंसके पादकटकौ' इत्यमरः । तयोः निक्वणः ध्वनिः ।
-
' निक्वाणो निक्वणः क्वाणः
234
तेषाम्
तथाभूतः
इत्यमरः । स इव मन्थरः मन्दं
प्रवृत्तः अत्यन्तं श्राव्य इत्यर्थ: । 'मन्दगामी तु मन्थर : ' इत्यमरः ।
अतएव मदनः मन्मथः तस्य मङ्गलतूर्याणि मङ्गलवाद्यानि
रवः ध्वनिः रागोद्दीपकरशृङ्गारमयो मधुरध्वनिरित्यर्थः ।
अभवत् आसीत् । शरदि हंसारश्रेणीभूतास्सोत्साहं सरस्सु कूजन्ति ।
तेषां नूपुरध्वनीनां च साम्यं कविसमयसिद्धम् । हंसकूजितानि तानि
भृशं श्राव्याणि वर्तन्ते । लक्ष्मीश्च पद्मालया । अतस्तत्र साविहरति
सविलासम् । तदानीं तत्पादवलया मधुरं ध्वनन्ति । तध्वनयः किमेत
इति संभाव्यन्ते । हंसकूजितानि च तदानीं भृशं रागोद्दीपकानि
भवन्ति । अतएव मन्मथमङ्गलवाद्यध्वनिरयमिति रूप्यते ।
च पूर्वमुक्ता सम्मोहकत्वमेतेषु परिपोषयन्ती भवति रूपकस्याङ्गभूते
त्येतयोस्संकरः । शरदि हंसरवाणां माधुर्यं नूपुरसाम्यं मन्मथोद्दीप
उत्प्रेक्षा
कत्वं च कविलोके प्रसिद्धम् ।
"
((
शरदि हंसरवाः परुषीकृतस्वरमयूर
सोन्मादहंसरवनूपुरनादरम्या प्राप्ता शर
मयू रमणीयताम् " इति ।
न्नववधूरिव रूपरम्या" इति । " नृत्यप्रयोगरहितान् शिखिनो विहाय
"
हंसानुपति मदनो मधुरप्रगीतान्
इति च ॥
(6
"7
विकचपद्मविलोचनमात्मनो
मुखमवेक्षितुमात्तकुतूहला ।
नियतम भ्रनिचोलकगर्भत
श्शरदकर्षदहर्पतिदर्पणम् ॥
॥ 46 ॥
खनौ' इति सुधा । ( अतएव " पद्माकरं दिनकरो विकचं करोति
इति प्रयुज्यते भर्तृ हरिणा । अव 'आकर: समूहः' इति व्याख्यायते
व्याख्यात्रा ।) तत्र संचरन्ती सविलासं विहरन्ती । इन्दिरा लक्ष्मीः ।
पद्मालयत्वात्तस्या इति भावः । 'इन्दिरा लोकमाता मा रमा
मङ्गलदेवता' इत्यमरः । तस्याः चरणौ पादौ तयोः हंसके पाद
कटकौ । 'हंसके पादकटकौ' इत्यमरः । तयोः निक्वणः ध्वनिः ।
-
' निक्वाणो निक्वणः क्वाणः
234
तेषाम्
तथाभूतः
इत्यमरः । स इव मन्थरः मन्दं
प्रवृत्तः अत्यन्तं श्राव्य इत्यर्थ: । 'मन्दगामी तु मन्थर : ' इत्यमरः ।
अतएव मदनः मन्मथः तस्य मङ्गलतूर्याणि मङ्गलवाद्यानि
रवः ध्वनिः रागोद्दीपकरशृङ्गारमयो मधुरध्वनिरित्यर्थः ।
अभवत् आसीत् । शरदि हंसारश्रेणीभूतास्सोत्साहं सरस्सु कूजन्ति ।
तेषां नूपुरध्वनीनां च साम्यं कविसमयसिद्धम् । हंसकूजितानि तानि
भृशं श्राव्याणि वर्तन्ते । लक्ष्मीश्च पद्मालया । अतस्तत्र साविहरति
सविलासम् । तदानीं तत्पादवलया मधुरं ध्वनन्ति । तध्वनयः किमेत
इति संभाव्यन्ते । हंसकूजितानि च तदानीं भृशं रागोद्दीपकानि
भवन्ति । अतएव मन्मथमङ्गलवाद्यध्वनिरयमिति रूप्यते ।
च पूर्वमुक्ता सम्मोहकत्वमेतेषु परिपोषयन्ती भवति रूपकस्याङ्गभूते
त्येतयोस्संकरः । शरदि हंसरवाणां माधुर्यं नूपुरसाम्यं मन्मथोद्दीप
उत्प्रेक्षा
कत्वं च कविलोके प्रसिद्धम् ।
"
((
शरदि हंसरवाः परुषीकृतस्वरमयूर
सोन्मादहंसरवनूपुरनादरम्या प्राप्ता शर
मयू रमणीयताम् " इति ।
न्नववधूरिव रूपरम्या" इति । " नृत्यप्रयोगरहितान् शिखिनो विहाय
"
हंसानुपति मदनो मधुरप्रगीतान्
इति च ॥
(6
"7
विकचपद्मविलोचनमात्मनो
मुखमवेक्षितुमात्तकुतूहला ।
नियतम भ्रनिचोलकगर्भत
श्शरदकर्षदहर्पतिदर्पणम् ॥
॥ 46 ॥