मधुराविजयम् /462
This page has not been fully proofread.
55)
प्रणयकुपिताः नायिकास्स्वचतुरवचोरचनाभिः प्रसाद्य नायकस्याभिलाष
सिद्धि नायिकास्वयंग्रहाश्लेषेण सम्पादयति तद्वदयमपि । अतो नर्म
सचिवतादात्म्यसंभावना वर्षर्ताविति द्रव्यस्वरूपोत्प्रेक्षेयम् ॥
शरदं वर्णयति -
पञ्चमसर्गः
325
तदनु पद्मवनीपरिहासक
स्त्रिदशनाधशरासन तस्करः ।
भुजगभुङ्मुखमुद्रणभौरिक
स्समुदभूत्समयो जलदात्ययः ॥
38 1 11
।
शरासनम्
"
इत्यमरः ।
तदन्विति ॥ तदनु तदनन्तरम् । वर्षर्तावपगते इत्यर्थः । पद्म
वनीनाम् तामरषण्डानाम् परिहासकः विदूषकः 'हास्यप्रायो विदूषक'
इत्युक्तेः । स इव संतोषजनक इत्यर्थः । शरदि पद्मानि कान्तिमन्ति
वर्तन्त इत्येवमुच्यते । किञ्च । त्रिदशनाधः देवेन्द्रः तस्य
धनुः इन्द्रधनुः तस्य तस्कर: चोरः तदपहारक इत्यर्थः । वृष्टेरप
गमेन तदानीमिन्द्रधनुषामदर्शनमित्यत एवमुक्तिः । किञ्च । भुजगभुजः
मयूराः । 'मयूरो बहिणो बर्ही नीलकण्ठो भुजङ्गभुक्
तेषाम् मुखानाम् आननानाम् तज्जानां वाचामित्यर्थः । मुद्रणम् यन्त्र
णम् ( बन्धनम् ) तत्र भौरिकः कनकाध्यक्षः ।
निष्कादीन् वस्त्रादिषु बद्धवा मुद्रयति तद्वदित्यर्थ: । " वर्षास्वेव मयू
राणां रुतं नृत्यं च वर्णये " दिति नियमेन तदन्यत्र केकानामनुपलब्ध
एतादृशः । जलदात्ययः
अतिक्रमणम् दूरतो गमनम् वर्षुकाणां मेघानामदर्शन मिति यावत् ।
रित्यर्थः । सः । उदभूत् उदियाय अवततारेत्यर्थः । शरदि पद्मानां
तदस्मिन्नस्तीति 'अर्शआद्यच् । तादृशः । समयः कालः
कान्तिमत्त्वम्, इन्द्रधनुषामभावः,
स यथा सुवर्ण
रेवमुक्तिः ।
।
जलदानाम् मेघानाम् अत्ययः
'
शरदृतु
केकानामश्रवणं
च
संभवति ।
-
प्रणयकुपिताः नायिकास्स्वचतुरवचोरचनाभिः प्रसाद्य नायकस्याभिलाष
सिद्धि नायिकास्वयंग्रहाश्लेषेण सम्पादयति तद्वदयमपि । अतो नर्म
सचिवतादात्म्यसंभावना वर्षर्ताविति द्रव्यस्वरूपोत्प्रेक्षेयम् ॥
शरदं वर्णयति -
पञ्चमसर्गः
325
तदनु पद्मवनीपरिहासक
स्त्रिदशनाधशरासन तस्करः ।
भुजगभुङ्मुखमुद्रणभौरिक
स्समुदभूत्समयो जलदात्ययः ॥
38 1 11
।
शरासनम्
"
इत्यमरः ।
तदन्विति ॥ तदनु तदनन्तरम् । वर्षर्तावपगते इत्यर्थः । पद्म
वनीनाम् तामरषण्डानाम् परिहासकः विदूषकः 'हास्यप्रायो विदूषक'
इत्युक्तेः । स इव संतोषजनक इत्यर्थः । शरदि पद्मानि कान्तिमन्ति
वर्तन्त इत्येवमुच्यते । किञ्च । त्रिदशनाधः देवेन्द्रः तस्य
धनुः इन्द्रधनुः तस्य तस्कर: चोरः तदपहारक इत्यर्थः । वृष्टेरप
गमेन तदानीमिन्द्रधनुषामदर्शनमित्यत एवमुक्तिः । किञ्च । भुजगभुजः
मयूराः । 'मयूरो बहिणो बर्ही नीलकण्ठो भुजङ्गभुक्
तेषाम् मुखानाम् आननानाम् तज्जानां वाचामित्यर्थः । मुद्रणम् यन्त्र
णम् ( बन्धनम् ) तत्र भौरिकः कनकाध्यक्षः ।
निष्कादीन् वस्त्रादिषु बद्धवा मुद्रयति तद्वदित्यर्थ: । " वर्षास्वेव मयू
राणां रुतं नृत्यं च वर्णये " दिति नियमेन तदन्यत्र केकानामनुपलब्ध
एतादृशः । जलदात्ययः
अतिक्रमणम् दूरतो गमनम् वर्षुकाणां मेघानामदर्शन मिति यावत् ।
रित्यर्थः । सः । उदभूत् उदियाय अवततारेत्यर्थः । शरदि पद्मानां
तदस्मिन्नस्तीति 'अर्शआद्यच् । तादृशः । समयः कालः
कान्तिमत्त्वम्, इन्द्रधनुषामभावः,
स यथा सुवर्ण
रेवमुक्तिः ।
।
जलदानाम् मेघानाम् अत्ययः
'
शरदृतु
केकानामश्रवणं
च
संभवति ।
-