मधुराविजयम् /457
This page has not been fully proofread.
मधुराविजये
कृतापराधानपि योषितः प्रियान् परिष्वजन्ते शयने निरन्तरम्
इत्यादिना ॥
320
"
नायिकाप्रणयसमुद्दीपकत्वं वर्षर्तोः पूर्वमुक्त्वा " उभयप्रार्थना
रति कुरुत" इति नायकस्यापि तदुद्दीपकत्वममुमारभ्य चतुर्भिश्लोकै
वर्णयन्त्युपसंहरत्यस्य ऋतोर्वर्णनाम् -
चलितबहिणचन्द्रक चित्रित
स्सुरभिगन्धिशिलामदशालिभिः ।
विकचनीपवनैनू पतेर्मनो
मुहुरहारि विहारमहीधरैः ॥
34 11
,
चलितेति ॥ चलिताः विलसिताः । चल विलसने - कर्तरि क्तः ।
बहिणाः मयूराः तेषाम् चन्द्रकाः मेचकाः पिञ्छस्थबहनेत्राणि । 'समौ
चन्द्रकमेचकौ' इत्यमरः
चन्द्र इव चन्द्रक इति 'इवे प्रतिकृतौ
इति कन् । तैः चित्रितैः शवलितैः संजातानेकवर्णैः । तारकादित्वा
दितच् । सविलासं संचरतां मयूराणां चन्द्रकैर्हरिनीलादिवर्णाननेकान्
धारयन्ति क्रीडाभूधरास्ते इति भावः । किञ्च । सुरभिः इष्टः
अभिमतः आह्लादक इत्यर्थः ।
'गन्धस्ये' दितीत्त्वम । 'सुरभित्रणितर्पणः' इत्यमरः ।
तादृशः गन्धः यस्येति बहुव्रीहिः ।
सान्निध्येन विशेषणतानुकूलार्थप्रतीतिर्गोवलीवर्दन्यायेन
त्सुरभिशब्दस्य । तादृशः शिलामदः शैलेयम् शिलाजतु गन्धवानोषधि
विशेष' । 'शिलाजतुं च शैलेयम्' इति यादवः । " शैलेयनद्वेषु शिला
तलेषु " इति कुमारसंभवे कालिदासः । तेन शालन्ते प्रकाशन्त इति
णिनिः । गन्धवदोषविद्रव्यैरत्यन्तं घुमघुमितास्ते पर्वता इति भावः ।
किञ्च । विकचानि विकसितानि
प्रफुल्लोत्फुल्लसंफुल्लव्याकोचविकच
स्फुटा' इत्यमरः । तथाविधानि नीपवनानि कदम्बवृक्षसमूहाः यस्मिन्
गन्धशब्द
शक्तिसंकोचा
।
कृतापराधानपि योषितः प्रियान् परिष्वजन्ते शयने निरन्तरम्
इत्यादिना ॥
320
"
नायिकाप्रणयसमुद्दीपकत्वं वर्षर्तोः पूर्वमुक्त्वा " उभयप्रार्थना
रति कुरुत" इति नायकस्यापि तदुद्दीपकत्वममुमारभ्य चतुर्भिश्लोकै
वर्णयन्त्युपसंहरत्यस्य ऋतोर्वर्णनाम् -
चलितबहिणचन्द्रक चित्रित
स्सुरभिगन्धिशिलामदशालिभिः ।
विकचनीपवनैनू पतेर्मनो
मुहुरहारि विहारमहीधरैः ॥
34 11
,
चलितेति ॥ चलिताः विलसिताः । चल विलसने - कर्तरि क्तः ।
बहिणाः मयूराः तेषाम् चन्द्रकाः मेचकाः पिञ्छस्थबहनेत्राणि । 'समौ
चन्द्रकमेचकौ' इत्यमरः
चन्द्र इव चन्द्रक इति 'इवे प्रतिकृतौ
इति कन् । तैः चित्रितैः शवलितैः संजातानेकवर्णैः । तारकादित्वा
दितच् । सविलासं संचरतां मयूराणां चन्द्रकैर्हरिनीलादिवर्णाननेकान्
धारयन्ति क्रीडाभूधरास्ते इति भावः । किञ्च । सुरभिः इष्टः
अभिमतः आह्लादक इत्यर्थः ।
'गन्धस्ये' दितीत्त्वम । 'सुरभित्रणितर्पणः' इत्यमरः ।
तादृशः गन्धः यस्येति बहुव्रीहिः ।
सान्निध्येन विशेषणतानुकूलार्थप्रतीतिर्गोवलीवर्दन्यायेन
त्सुरभिशब्दस्य । तादृशः शिलामदः शैलेयम् शिलाजतु गन्धवानोषधि
विशेष' । 'शिलाजतुं च शैलेयम्' इति यादवः । " शैलेयनद्वेषु शिला
तलेषु " इति कुमारसंभवे कालिदासः । तेन शालन्ते प्रकाशन्त इति
णिनिः । गन्धवदोषविद्रव्यैरत्यन्तं घुमघुमितास्ते पर्वता इति भावः ।
किञ्च । विकचानि विकसितानि
प्रफुल्लोत्फुल्लसंफुल्लव्याकोचविकच
स्फुटा' इत्यमरः । तथाविधानि नीपवनानि कदम्बवृक्षसमूहाः यस्मिन्
गन्धशब्द
शक्तिसंकोचा
।