मधुराविजयम् /42
This page has not been fully proofread.
11
( काव्यमीमांसा ) । अर्थसंधानगता नव्यतैव न, पदसंधानगता नव्यतापि
नव्यतैवेति रसज्ञशेखरो बिल्हण एवमवादीत् "प्रौढिप्रकर्षेण पुराण
रीतिव्यतिक्रमश्लाघ्यतमः पदानाम् । अत्युन्नतिस्फोटितक चुका नि
वन्द्यानि कान्ताकुचमण्डलानि ॥ ( विक्रमाङ्कचरितम् ) । नव्यतेयमस्याः
कवयित्या प्राचीनतया साकं सम्मिलिता ववचिद् गङ्गायमुनयोस्संगम
इव दृश्यते । क्वचिद् गङ्गेव केवलैव साक्षात्कुरुते च । एवं संघ
टने हेतुस्स्वीयां महाकाव्यश्री महाकवितालक्षणसमग्रां कर्तुकाम एव ।
अतएव " शब्दार्थोक्तिषु यः पश्येदिह किञ्चन नूतनम् । उल्लिखेतिक
श्वन प्राच्यं मन्यतां त महाकविः " ( इति राजशेखर : ) । काव्य
कॠणां विभागश्चेत्थं तेनैव प्रादशि । " भ्रामकःश्रुम्बकः किश्व
कर्षको द्रावकश्च यः । स कविलौकिकोऽन्यस्तु चिन्तामणिरलौ
किक: " इति । एतेषां कवीनां च लक्षणमेवमुक्तमभियुक्तैः । " तन्वा
"
नोऽप्यन्यदृष्टत्वं पुराणस्यापि वस्तुतः । योऽप्रसिद्धयादिभिर्भ्राम्यत्यसौ
स्याद् भ्रामक कवि: " "यश्चम्बति परस्यार्थ वाक्येन स्वेन हारिणा ।
•स्तोकार्पित नवच्छायं चुम्बकस्स कविर्मत:" "परवाक्यार्थमाकृष्य यस्स्ववाचि
निवेशयेत् । समुल्लिखेन केनापि स स्मृतः क़र्षकः कविः अप्र
त्यभिज्ञेयतया स्ववाक्ये नवतां नयेत् । यो द्रावयित्वा मूलार्थ द्राव
कस्स भवेत्कविः " । " चिन्तासमं यस्य रसैकसूतिरुदेति चिन्ताकृति
रर्थसारः । · अदृष्टपूर्वी निपुणैः पुराण: कविस्स चिन्तामणिरद्वितीयः
इति । इयं कवयित्री लौकिक़कविताया अलौकिककवितायाश्च क्रीडा
स्थानमिमां कृति विरचयितुक़ामा तदनुगुणतया स्वकाव्यकला
शिल्पं प्रावर्तयदनन्यसाधारणतया । अतएवास्मिन् काव्यराजे क्वचि
दुपलभ्यन्ते महाकवीनां केवलानुकरणान्यत्यल्पतया । क्वचिच्च नूतन
च्छायासमलङ्कृतानि तानि स्वसूक्तिवैचित्र्येण सम्मिलितानि संदृश्यन्ते ।
क्वचिच्च परवाक्यार्थं संस्कारकाव्य पूर्वश्रिया विराजमानान्यवाङ्मनस
गोचरवैभवानि क्वचिदप्रत्यभिज्ञेयानि स्वसूक्तिषु लीनानि प्रतिभाविशेष
"
-
"
( काव्यमीमांसा ) । अर्थसंधानगता नव्यतैव न, पदसंधानगता नव्यतापि
नव्यतैवेति रसज्ञशेखरो बिल्हण एवमवादीत् "प्रौढिप्रकर्षेण पुराण
रीतिव्यतिक्रमश्लाघ्यतमः पदानाम् । अत्युन्नतिस्फोटितक चुका नि
वन्द्यानि कान्ताकुचमण्डलानि ॥ ( विक्रमाङ्कचरितम् ) । नव्यतेयमस्याः
कवयित्या प्राचीनतया साकं सम्मिलिता ववचिद् गङ्गायमुनयोस्संगम
इव दृश्यते । क्वचिद् गङ्गेव केवलैव साक्षात्कुरुते च । एवं संघ
टने हेतुस्स्वीयां महाकाव्यश्री महाकवितालक्षणसमग्रां कर्तुकाम एव ।
अतएव " शब्दार्थोक्तिषु यः पश्येदिह किञ्चन नूतनम् । उल्लिखेतिक
श्वन प्राच्यं मन्यतां त महाकविः " ( इति राजशेखर : ) । काव्य
कॠणां विभागश्चेत्थं तेनैव प्रादशि । " भ्रामकःश्रुम्बकः किश्व
कर्षको द्रावकश्च यः । स कविलौकिकोऽन्यस्तु चिन्तामणिरलौ
किक: " इति । एतेषां कवीनां च लक्षणमेवमुक्तमभियुक्तैः । " तन्वा
"
नोऽप्यन्यदृष्टत्वं पुराणस्यापि वस्तुतः । योऽप्रसिद्धयादिभिर्भ्राम्यत्यसौ
स्याद् भ्रामक कवि: " "यश्चम्बति परस्यार्थ वाक्येन स्वेन हारिणा ।
•स्तोकार्पित नवच्छायं चुम्बकस्स कविर्मत:" "परवाक्यार्थमाकृष्य यस्स्ववाचि
निवेशयेत् । समुल्लिखेन केनापि स स्मृतः क़र्षकः कविः अप्र
त्यभिज्ञेयतया स्ववाक्ये नवतां नयेत् । यो द्रावयित्वा मूलार्थ द्राव
कस्स भवेत्कविः " । " चिन्तासमं यस्य रसैकसूतिरुदेति चिन्ताकृति
रर्थसारः । · अदृष्टपूर्वी निपुणैः पुराण: कविस्स चिन्तामणिरद्वितीयः
इति । इयं कवयित्री लौकिक़कविताया अलौकिककवितायाश्च क्रीडा
स्थानमिमां कृति विरचयितुक़ामा तदनुगुणतया स्वकाव्यकला
शिल्पं प्रावर्तयदनन्यसाधारणतया । अतएवास्मिन् काव्यराजे क्वचि
दुपलभ्यन्ते महाकवीनां केवलानुकरणान्यत्यल्पतया । क्वचिच्च नूतन
च्छायासमलङ्कृतानि तानि स्वसूक्तिवैचित्र्येण सम्मिलितानि संदृश्यन्ते ।
क्वचिच्च परवाक्यार्थं संस्कारकाव्य पूर्वश्रिया विराजमानान्यवाङ्मनस
गोचरवैभवानि क्वचिदप्रत्यभिज्ञेयानि स्वसूक्तिषु लीनानि प्रतिभाविशेष
"
-
"