मधुराविजयम् /409
This page has not been fully proofread.
मधुराविजये
चम्पराजम् ।
क़र्म
असिना स्वकरवालेन । करणभूतेन । चम्पम्
अमरेन्द्रस्य पूः अमरेन्द्रपुरम् अमरावतीम् । 'पूः स्त्री पुरी नगर्यो
वा' इत्यमर' । 'ऋक्पूरब्धू: पथामानक्षे इत्यच् । अमरेन्द्रस्य पुर
इत्यच् ।
मिति वा विग्रहीतुमुचितमिति पूर्वमवोचाम । तस्य अतिथिम् आग
न्तुकम् परलोकगतम् मृतमिति यावत् । 'स्यादावेशिक आगन्तुर तिथि
न गृहागते' इत्यमरः । कम्पराजं हन्तुकामश्चम्पराजोऽसिना प्राह
रत्ससंरम्भम् । लाघवेन तं प्रहारमपगतलक्ष्यं विधाय स्वकरवालेन
तस्य · शिरश्छित्वा काञ्चीपुरविजयलक्ष्मीसमाश्लेषभाजनमभूत्कम्पराज
इति समाकलितोऽर्थः । अत्र चम्पराजमवधीदिति वक्तव्ये अमरेन्द्र
पुरातिथिमक रोदित्युक्त्या पर्यायोक्तमलङ्कारः । " पर्यायोक्तं यदुक्तस्य
बचो भङ्गयन्तराश्रयम्
इति तल्लक्षणात् ॥
274
""
' मङ्गलादीनि मङ्गलमध्यानि मङ्गलान्तानी ' ति न्यायेन काव्य
मध्येऽपि मङ्गलाचरणं करोमीति
करोमीति काञ्चीपुरराज्यलाभरूपामर्थप्राप्ति
कम्पराजस्य वर्णयन्ती सर्गमिममुपसंहरति मङ्गलान्तं कवयित्री
इत्थं सङ्गरमूनि चम्पनृपति नीत्वा कथाशेषतां
श्रीमान् कम्पनृपेश्वरो जनयितुस्संप्राप्तवान् शासनम् ।
काञ्चीन्यस्तजय प्रशस्ति रमिथस्संकीर्णवर्णाश्रमं
नीत्या नित्यनिरत्ययद्धरशिषत्तुण्डीरभूमण्डलम् ॥ ॥ 83 11
इति
प्रकारवचने थलोऽपवादस्थमुः । सङ्गरमूर्ध्नि रणशिरसि युद्धभूमे ग्रभागे
इत्यर्थः। चम्पनृपतिम् चम्पराजम् । कथा कथनम् ( चम्प इति )
भणनम् तया शेषः (अब्भक्षणन्यायेन) तयैव शिष्टः नतु शरीरेणेत्यर्थः ।
तस्य भावः तत्ता । ताम् नाममात्रावशिष्टतामिति यावत् । ( ताम् )
नीत्वा प्रापय्य तं हत्वेत्यर्थः । श्रीः अस्यास्तीति श्रीमान् विजय
इत्थमिति ॥ इत्थम् अनेन प्रकारेण । इदमस्थमु
6
-
,
चम्पराजम् ।
क़र्म
असिना स्वकरवालेन । करणभूतेन । चम्पम्
अमरेन्द्रस्य पूः अमरेन्द्रपुरम् अमरावतीम् । 'पूः स्त्री पुरी नगर्यो
वा' इत्यमर' । 'ऋक्पूरब्धू: पथामानक्षे इत्यच् । अमरेन्द्रस्य पुर
इत्यच् ।
मिति वा विग्रहीतुमुचितमिति पूर्वमवोचाम । तस्य अतिथिम् आग
न्तुकम् परलोकगतम् मृतमिति यावत् । 'स्यादावेशिक आगन्तुर तिथि
न गृहागते' इत्यमरः । कम्पराजं हन्तुकामश्चम्पराजोऽसिना प्राह
रत्ससंरम्भम् । लाघवेन तं प्रहारमपगतलक्ष्यं विधाय स्वकरवालेन
तस्य · शिरश्छित्वा काञ्चीपुरविजयलक्ष्मीसमाश्लेषभाजनमभूत्कम्पराज
इति समाकलितोऽर्थः । अत्र चम्पराजमवधीदिति वक्तव्ये अमरेन्द्र
पुरातिथिमक रोदित्युक्त्या पर्यायोक्तमलङ्कारः । " पर्यायोक्तं यदुक्तस्य
बचो भङ्गयन्तराश्रयम्
इति तल्लक्षणात् ॥
274
""
' मङ्गलादीनि मङ्गलमध्यानि मङ्गलान्तानी ' ति न्यायेन काव्य
मध्येऽपि मङ्गलाचरणं करोमीति
करोमीति काञ्चीपुरराज्यलाभरूपामर्थप्राप्ति
कम्पराजस्य वर्णयन्ती सर्गमिममुपसंहरति मङ्गलान्तं कवयित्री
इत्थं सङ्गरमूनि चम्पनृपति नीत्वा कथाशेषतां
श्रीमान् कम्पनृपेश्वरो जनयितुस्संप्राप्तवान् शासनम् ।
काञ्चीन्यस्तजय प्रशस्ति रमिथस्संकीर्णवर्णाश्रमं
नीत्या नित्यनिरत्ययद्धरशिषत्तुण्डीरभूमण्डलम् ॥ ॥ 83 11
इति
प्रकारवचने थलोऽपवादस्थमुः । सङ्गरमूर्ध्नि रणशिरसि युद्धभूमे ग्रभागे
इत्यर्थः। चम्पनृपतिम् चम्पराजम् । कथा कथनम् ( चम्प इति )
भणनम् तया शेषः (अब्भक्षणन्यायेन) तयैव शिष्टः नतु शरीरेणेत्यर्थः ।
तस्य भावः तत्ता । ताम् नाममात्रावशिष्टतामिति यावत् । ( ताम् )
नीत्वा प्रापय्य तं हत्वेत्यर्थः । श्रीः अस्यास्तीति श्रीमान् विजय
इत्थमिति ॥ इत्थम् अनेन प्रकारेण । इदमस्थमु
6
-
,