मधुराविजयम् /408
This page has not been fully proofread.
चतुर्थ सर्गः
इत्यनेन समुचितस्यैव वस्तुनो दानार्हतेति ताभिः पूर्वं वृतेभ्यस्सर्वेभ्यः
पतिभ्योऽव्यतिरिच्यतेऽयं
पतिरिति प्रतिनायकोत्कर्षः प्रकृतनायकपरा
क्रमातिशयवर्णनातया
व्यज्यते । असिपुत्त्रि केति शब्दशक्तिकृतरूपका
वगतः कुमारिकाया अस्यास्समुचितपतिभिक्षावदान्यतातिशयः 'कारण
गुणाः कार्ये संक्रामन्ती ' ति न्यायेन कम्पराजं लक्ष्यीकुर्वंस्तस्मिन् दान
अप्सरोभ्यः ' इत्यनेन लोकातिशायिसौन्दर्य
वीरत्वमवगमयति ।
"
,
वत्यस्ता इति तत्पतेरस्यापि लोकातिशायिसौन्दर्यवत्त्वं व्यज्यते ।
तेन च यत्राकृतिस्तत्र गुणा '
'
इति न्यायेन धैर्यशौर्यमान
गाम्भीर्यादयो वीरगुणा एतस्मिन् द्योत्यन्ते । तेन चैताद्
क्कुमारस्य जनयित्र्यामस्यां वीरमातृत्वादयो भाग्यैकलभ्या महा
गुणा: प्रतीयन्ते । एतेन चास्याः पितरि प्रकृतनायके लोकातिशायि
सुकृतवतामग्रेसरत्वं महामहिमवत्वं च ध्वन्यत इत्येवं ध्वनिमयोऽयं
श्लोकराडुत्तमकाव्यमूर्धालंकृततामस्य गमयति । अतएवात्र गाम्भीर्यं
नाम काव्यगुणः । ' ध्वनिमत्ता तु गाम्भीर्य मिति तल्लक्षणात् ।
,
अत्र प्रतिबिम्बित चम्पेन्द्रायामसिपुत्त्रिकायामन्तर्वत्नीभवनसंभावनेति क्रियो
त्प्रेक्षा । अस्याश्च ' पति दातु ' मिति गम्योत्प्रेक्षा हेतुत्वसंपादनेन बहू
करोतीत्येतयोरुत्प्रेक्षयोरङ्गाङ्गिभावेन संकरः ॥
L
अथ काञ्चीपुरविजयापरपर्यायश्चम्पराजवधः कथ्यते –
अथ वश्चितत्व प्रहार: कम्पभूपतिः ।
अक़रोदसिना चम्प समरेन्द्रपुरातिथिम् ॥
273
1182 11
"
अथेति ॥ अथ अनन्तरम् परिभ्रमणविशेषै: परस्परविजिगीषया
संचरणसमनन्तरम् । कम्पभूपतिः प्रकृतनायकः । कर्ता । वञ्चितः विप्र
लब्धः नैपुणेनापसारितः तस्य चम्पस्य खड्गप्रहार:
करवालाहतिः
येन तथाभूतस्तन् । लक्ष्यपथादपसरणेन तत्प्रहारं मोघीकृत्येत्यर्थः ।
इत्यनेन समुचितस्यैव वस्तुनो दानार्हतेति ताभिः पूर्वं वृतेभ्यस्सर्वेभ्यः
पतिभ्योऽव्यतिरिच्यतेऽयं
पतिरिति प्रतिनायकोत्कर्षः प्रकृतनायकपरा
क्रमातिशयवर्णनातया
व्यज्यते । असिपुत्त्रि केति शब्दशक्तिकृतरूपका
वगतः कुमारिकाया अस्यास्समुचितपतिभिक्षावदान्यतातिशयः 'कारण
गुणाः कार्ये संक्रामन्ती ' ति न्यायेन कम्पराजं लक्ष्यीकुर्वंस्तस्मिन् दान
अप्सरोभ्यः ' इत्यनेन लोकातिशायिसौन्दर्य
वीरत्वमवगमयति ।
"
,
वत्यस्ता इति तत्पतेरस्यापि लोकातिशायिसौन्दर्यवत्त्वं व्यज्यते ।
तेन च यत्राकृतिस्तत्र गुणा '
'
इति न्यायेन धैर्यशौर्यमान
गाम्भीर्यादयो वीरगुणा एतस्मिन् द्योत्यन्ते । तेन चैताद्
क्कुमारस्य जनयित्र्यामस्यां वीरमातृत्वादयो भाग्यैकलभ्या महा
गुणा: प्रतीयन्ते । एतेन चास्याः पितरि प्रकृतनायके लोकातिशायि
सुकृतवतामग्रेसरत्वं महामहिमवत्वं च ध्वन्यत इत्येवं ध्वनिमयोऽयं
श्लोकराडुत्तमकाव्यमूर्धालंकृततामस्य गमयति । अतएवात्र गाम्भीर्यं
नाम काव्यगुणः । ' ध्वनिमत्ता तु गाम्भीर्य मिति तल्लक्षणात् ।
,
अत्र प्रतिबिम्बित चम्पेन्द्रायामसिपुत्त्रिकायामन्तर्वत्नीभवनसंभावनेति क्रियो
त्प्रेक्षा । अस्याश्च ' पति दातु ' मिति गम्योत्प्रेक्षा हेतुत्वसंपादनेन बहू
करोतीत्येतयोरुत्प्रेक्षयोरङ्गाङ्गिभावेन संकरः ॥
L
अथ काञ्चीपुरविजयापरपर्यायश्चम्पराजवधः कथ्यते –
अथ वश्चितत्व प्रहार: कम्पभूपतिः ।
अक़रोदसिना चम्प समरेन्द्रपुरातिथिम् ॥
273
1182 11
"
अथेति ॥ अथ अनन्तरम् परिभ्रमणविशेषै: परस्परविजिगीषया
संचरणसमनन्तरम् । कम्पभूपतिः प्रकृतनायकः । कर्ता । वञ्चितः विप्र
लब्धः नैपुणेनापसारितः तस्य चम्पस्य खड्गप्रहार:
करवालाहतिः
येन तथाभूतस्तन् । लक्ष्यपथादपसरणेन तत्प्रहारं मोघीकृत्येत्यर्थः ।