मधुराविजयम् /405
This page has not been fully proofread.
मधुराविजये
तौ निकुञ्चितेति ॥ स च स च तौ । पूर्वोक्त कम्पराज़
चम्पराजावित्यर्थः । तौ क़र्तारौ । अङ्गस्य शरीरस्य पूर्वे पूर्वाङ्गे ।
'पूर्वापराधरोत्तर' मित्येकदेशिसमासः । 'अङ्गं गात्रे प्रतीकोपा
ययोः पुंभूम्नि नीवृति' इत्यमरः । निकुञ्चिते सुष्ठु संकुचिते ह्रस्वी
भूते नते इति यावत् । तादृशी पूर्वाङ्गे ययोः तथोक्तौ अन्योन्य
स्योपरि कन्दुकवदुत्प्लुत्य पतनार्थं पूर्वदेहमधोनमय्य स्थितावित्यर्थः ।
किञ्च । निश्चले निर्निमिषे तदर्शन एव दत्तावधाने अक्षिणी नेत्रे
ययोः तथोक्तौ । छिद्रान्वेषणाय परस्परं सावधानमीक्षमाणावित्यर्थः ।
'बहुव्रीहौ सक्थ्यक्ष्णो' रिति षच् । किञ्च । उचितानि अर्हाणि
योधैरवश्यमाचरितव्यानि स्थानकानि स्थानानि पादयोः पूर्वापरतिर्थङ्
निक्षेपरूपपादविन्यासविशेषैस्सिहव्या त्रादितुल्यावस्थान रूपाणि वैष्णवादि
संज्ञानि ययोस्तौ । अत्र भरतः
वैष्णवं समपादं च वैशाखं
270
मंण्डलं तथा । प्रत्यालीढमथालीढं स्थानान्येतानि षण्णूणाम्
धनुर्वेदे तु पञ्चैवैतान्युक्तानीति विशेषः । तादृशौ । किञ्च । कृपाणिनौ
भावः ।
क्षणम्
प्रशस्तखङ्गधरौ । परस्परं प्रहर्तुमिति भावः ।
चित्रे आलेख्ये । 'आलेख्याश्चर्ययोचित्र' मित्यमरः । न्यस्तौ निक्षिप्तौ
तथावित्रौ सन्तौ ।
लिखिताविति यावत् । ताविव । निश्चेष्टाविति
मुहूर्तकालम् अत्यल्पकालमित्यर्थः । 'क्षणो व्यापारशून्यत्वमुहूर्तोत्सव
पर्वसु' इति रुद्रः । 'कालाध्वनो' रित्यत्यन्तसंयोगे द्वितीया । आस्ताम्
अभवताम् परस्पराभिमुखमतिष्ठतामित्यर्थः । इतरेतरविजिगीषया भक्षणे
दत्तावधानौ मार्जाराविव परस्पराक्रमणे दत्तदृष्टी प्रत्याली ढादिभि
र्वीरोचितप्रकारैः पादौ विन्यस्य परस्परमीक्षमाणौ मुहूर्त काल मिनरेतर
माभिमुख्येन स्थितौ तौ वीराविति पिण्डीकृतोऽर्थः ।
स्तुवर्णनं चमत्कारजनकमभूदिति स्वभावोक्तिः । चित्रन्यस्ताविति तु
तादात्म्य संभावनाविषयतयोत्प्रेक्षंव । उत्प्रेक्षा चेयं नैश्चल्यमनयोविस्पष्ट
मापादयन्ती स्वभावोक्तेः परिपुष्टि घटयतीत्येतयोस्सङ्करः ॥
अत्र यथावद्व
"
तौ निकुञ्चितेति ॥ स च स च तौ । पूर्वोक्त कम्पराज़
चम्पराजावित्यर्थः । तौ क़र्तारौ । अङ्गस्य शरीरस्य पूर्वे पूर्वाङ्गे ।
'पूर्वापराधरोत्तर' मित्येकदेशिसमासः । 'अङ्गं गात्रे प्रतीकोपा
ययोः पुंभूम्नि नीवृति' इत्यमरः । निकुञ्चिते सुष्ठु संकुचिते ह्रस्वी
भूते नते इति यावत् । तादृशी पूर्वाङ्गे ययोः तथोक्तौ अन्योन्य
स्योपरि कन्दुकवदुत्प्लुत्य पतनार्थं पूर्वदेहमधोनमय्य स्थितावित्यर्थः ।
किञ्च । निश्चले निर्निमिषे तदर्शन एव दत्तावधाने अक्षिणी नेत्रे
ययोः तथोक्तौ । छिद्रान्वेषणाय परस्परं सावधानमीक्षमाणावित्यर्थः ।
'बहुव्रीहौ सक्थ्यक्ष्णो' रिति षच् । किञ्च । उचितानि अर्हाणि
योधैरवश्यमाचरितव्यानि स्थानकानि स्थानानि पादयोः पूर्वापरतिर्थङ्
निक्षेपरूपपादविन्यासविशेषैस्सिहव्या त्रादितुल्यावस्थान रूपाणि वैष्णवादि
संज्ञानि ययोस्तौ । अत्र भरतः
वैष्णवं समपादं च वैशाखं
270
मंण्डलं तथा । प्रत्यालीढमथालीढं स्थानान्येतानि षण्णूणाम्
धनुर्वेदे तु पञ्चैवैतान्युक्तानीति विशेषः । तादृशौ । किञ्च । कृपाणिनौ
भावः ।
क्षणम्
प्रशस्तखङ्गधरौ । परस्परं प्रहर्तुमिति भावः ।
चित्रे आलेख्ये । 'आलेख्याश्चर्ययोचित्र' मित्यमरः । न्यस्तौ निक्षिप्तौ
तथावित्रौ सन्तौ ।
लिखिताविति यावत् । ताविव । निश्चेष्टाविति
मुहूर्तकालम् अत्यल्पकालमित्यर्थः । 'क्षणो व्यापारशून्यत्वमुहूर्तोत्सव
पर्वसु' इति रुद्रः । 'कालाध्वनो' रित्यत्यन्तसंयोगे द्वितीया । आस्ताम्
अभवताम् परस्पराभिमुखमतिष्ठतामित्यर्थः । इतरेतरविजिगीषया भक्षणे
दत्तावधानौ मार्जाराविव परस्पराक्रमणे दत्तदृष्टी प्रत्याली ढादिभि
र्वीरोचितप्रकारैः पादौ विन्यस्य परस्परमीक्षमाणौ मुहूर्त काल मिनरेतर
माभिमुख्येन स्थितौ तौ वीराविति पिण्डीकृतोऽर्थः ।
स्तुवर्णनं चमत्कारजनकमभूदिति स्वभावोक्तिः । चित्रन्यस्ताविति तु
तादात्म्य संभावनाविषयतयोत्प्रेक्षंव । उत्प्रेक्षा चेयं नैश्चल्यमनयोविस्पष्ट
मापादयन्ती स्वभावोक्तेः परिपुष्टि घटयतीत्येतयोस्सङ्करः ॥
अत्र यथावद्व
"