मधुराविजयम् /403
This page has not been fully proofread.
268
JES
मधुराविजये
-
द्वयपूर्वात् 'लिह – आस्वादने' इत्यस्मात् क्तः । ढत्वधत्वष्टुत्वढलोप
दीर्घा: । (तथाविधा: ) जना: चम्पराजसम्बन्धिनः तेषाम् हाहारवाः
हाहाकारा: हा हा इत्येवंरूपाणि दीनाक्रन्दनानि तैः आकुलम्
व्याप्तम् सर्वत्र संपूरितम् । दुर्गम् गिरिदुर्गम् राजग़म्भीराख्यम् ।
अलब्धः अप्राप्तः अनधिगतः ।
तदन्तरा स्थितैर्जनैरिति भावः ।
,
निर्गमः बहिर्गमनम् यस्मिन् तथाभूतं सत् । उपद्रुतम् एवम् आपदं
प्राप्तमेव न त्वनापन्नं क्वचिदपि । 'स्युरेवं तु पुनर्वैवेत्यवधारण
वाचकाः इत्यमरः । उपपूर्वात् द्रु गतावित्यस्मात् गत्यर्थे ' ति
कर्तरि क्तः । आसीत् अभवत् अतिष्ठदित्यर्थः । दुर्गस्था यथा बहिर्गन्तुं
न पारयन्ति तथा सर्वत आवृत्य जागरूका: दुर्गोपद्रवान् समकल्प
•
यन् विजयानगरभटा इति समाकलितोऽर्थः ।
रागमनाय शत्रुभटैरग्निविसर्जनं तत्र क्रियते
' लङ्कामभिमुखास्सोल्का जग्मुस्ते प्लवगर्षभाः । प्रासादेषु च
स्ससृजुस्ते हुताशनम् ।
तेषां गृहसहस्राणि ददाह हुतभुक्ता
राज्ञां दुर्गेभ्यो बहि
तथा च रामायणम् -
इति ॥
दुर्गाद् द्रविडराजनिर्गमनं प्रस्तीति -
निर्जगाम निजागारा चचम्पदमावोऽपि कोपनः ।
कृपाणपाणिर्वल्मीका जिजह्वाल इव जिह्मगः ॥ ॥ 7 ॥
क्रुधमण्डा
निर्जगामेति ॥ कोपन' कुप्यति तच्छीलः इति
थेंभ्यश्च ' इति युच् । चम्पमापः अपि चम्पभूपोऽपि । पाणौ हस्ते
कृपाणम् खड्ग यस्य तथोक्तः । खडधारी सन्नित्यर्थ: । 'प्रहरणा
र्थेभ्यः परे निष्ठासप्तम्यौ भवत' इति
सप्तम्याः
परनिपातः ।
निजागारात् स्वभवनात् । निर्जंगाम बहिः निरगच्छत् । महता संरम्भे
णेति भावः । तत्र दृष्टान्तः प्रदश्यते - जिह्वाल: जिह्वावान् । पादा
ह्तत्वेन क्रोधवशात् स्वरसने चलयन्निति भावः ।
प्रण
"
"
JES
मधुराविजये
-
द्वयपूर्वात् 'लिह – आस्वादने' इत्यस्मात् क्तः । ढत्वधत्वष्टुत्वढलोप
दीर्घा: । (तथाविधा: ) जना: चम्पराजसम्बन्धिनः तेषाम् हाहारवाः
हाहाकारा: हा हा इत्येवंरूपाणि दीनाक्रन्दनानि तैः आकुलम्
व्याप्तम् सर्वत्र संपूरितम् । दुर्गम् गिरिदुर्गम् राजग़म्भीराख्यम् ।
अलब्धः अप्राप्तः अनधिगतः ।
तदन्तरा स्थितैर्जनैरिति भावः ।
,
निर्गमः बहिर्गमनम् यस्मिन् तथाभूतं सत् । उपद्रुतम् एवम् आपदं
प्राप्तमेव न त्वनापन्नं क्वचिदपि । 'स्युरेवं तु पुनर्वैवेत्यवधारण
वाचकाः इत्यमरः । उपपूर्वात् द्रु गतावित्यस्मात् गत्यर्थे ' ति
कर्तरि क्तः । आसीत् अभवत् अतिष्ठदित्यर्थः । दुर्गस्था यथा बहिर्गन्तुं
न पारयन्ति तथा सर्वत आवृत्य जागरूका: दुर्गोपद्रवान् समकल्प
•
यन् विजयानगरभटा इति समाकलितोऽर्थः ।
रागमनाय शत्रुभटैरग्निविसर्जनं तत्र क्रियते
' लङ्कामभिमुखास्सोल्का जग्मुस्ते प्लवगर्षभाः । प्रासादेषु च
स्ससृजुस्ते हुताशनम् ।
तेषां गृहसहस्राणि ददाह हुतभुक्ता
राज्ञां दुर्गेभ्यो बहि
तथा च रामायणम् -
इति ॥
दुर्गाद् द्रविडराजनिर्गमनं प्रस्तीति -
निर्जगाम निजागारा चचम्पदमावोऽपि कोपनः ।
कृपाणपाणिर्वल्मीका जिजह्वाल इव जिह्मगः ॥ ॥ 7 ॥
क्रुधमण्डा
निर्जगामेति ॥ कोपन' कुप्यति तच्छीलः इति
थेंभ्यश्च ' इति युच् । चम्पमापः अपि चम्पभूपोऽपि । पाणौ हस्ते
कृपाणम् खड्ग यस्य तथोक्तः । खडधारी सन्नित्यर्थ: । 'प्रहरणा
र्थेभ्यः परे निष्ठासप्तम्यौ भवत' इति
सप्तम्याः
परनिपातः ।
निजागारात् स्वभवनात् । निर्जंगाम बहिः निरगच्छत् । महता संरम्भे
णेति भावः । तत्र दृष्टान्तः प्रदश्यते - जिह्वाल: जिह्वावान् । पादा
ह्तत्वेन क्रोधवशात् स्वरसने चलयन्निति भावः ।
प्रण
"
"