मधुराविजयम् /402
This page has not been fully proofread.
चतुर्थ सर्गः
267
अथेति ॥ अथ कम्पन सैन्यानां दुर्गारोहणसमनन्तरम् । उद्भटाः
-
तत्कृता इत्यर्थः । क्ष्वेडा: सिंह
स्नेहमोचनयोरित्यस्मात्पचाद्यच ।
' पृषोदरादी' नीति दकारस्य डकार इति केचित् । डान्त एवायं
धातुरिति कल्पद्रुमकाराः । धातूनामनेकार्थत्वादुक्तार्थलाभ: । क्ष्वेल
चलने – पचाद्यच् । डलयोरेकत्वमित्यपरे । 'क्ष्वेडा तु सिंहनादस्स्यात् '
इत्यमरः । तथा गलिता: च्युताः । त्रस्तं ध्वस्तं भ्रष्टं स्कनं
पत्र च्युतं गलित मित्यमरः । ( तथाविधा: ) भ्रूणा: गर्भा:
यस्मात् तथोक्तम् ।' भ्रूणः स्त्रीगर्भडिम्भयो: ' इति मेदिनी । तथा
विधम् गाभिणम् - गर्भिणीनां समूहः यस्मिस्तदिति बहुव्रीहिंग़र्भो
बहुव्रीहिः । गर्भिणीशब्दात् 'भिक्षादिभ्योऽण् ' इति सामूहिकोऽण् ।
' भस्याढे ' इति पुंबद्भावः । किश्च । निहताः रणे हताः तेषाम्
अस्रम् रक्तम् तस्य नद्य: प्रवाहाः तासु मज्जन्ती स्नाती ।
त्याप्लवने स्नाति स्नायत्येतेऽवगाहते । स्युर्म इति भट्टमल्लः ।
" मज्ज
( तादृशी ) जनता जनसमूह । 'ग्रामजनबन्धुभ्य: ' इति तल् ।
तथा आशास्यम् अभिलषितम् जीवितम् स्वजीवनम् यस्मिन् तथो
क्तम् । पर्वतदुर्गस्था जनारशत्रुभ्यस्स्वप्राणान् रक्षितुं प्रवहन्तीषु रक्त
नदीषु शवैस्साकं संगताः स्वजीवितत्राणाय प्रयतन्त इति भावः ।
तेषां भयोत्कर्षः
प्राणरक्षणैकतत्परास्समभवन् चम्पराजीया इति
कम्पराजसैनिकशौर्यातिशयवर्णनाङ्गतया प्रस्तूयते । दुर्गम् एवम् उप
द्रुतम् आसीदित्युत्तरश्लोकेन सम्बन्धः ॥
शूराः तेषाम् । कर्तरि षष्ठी ।
नादा: । क्ष्वेडन्त इति जिविदा
"
"
"
[ वह्निज्वालसमाली जनहाहारवाकुलम्] ।
अलब्ध निर्गमं दुर्ग मासीदेवमुपद्रुतम् ॥
76 11
वीति ॥ वह्निज्वाला: अग्निकीला: दुर्गेऽग्नि निक्षेपणादुताः ।
तैः समालीढा: संग्रस्ता: समाकान्ता इत्यर्थः । सम् आ - इत्युपसर्ग
267
अथेति ॥ अथ कम्पन सैन्यानां दुर्गारोहणसमनन्तरम् । उद्भटाः
-
तत्कृता इत्यर्थः । क्ष्वेडा: सिंह
स्नेहमोचनयोरित्यस्मात्पचाद्यच ।
' पृषोदरादी' नीति दकारस्य डकार इति केचित् । डान्त एवायं
धातुरिति कल्पद्रुमकाराः । धातूनामनेकार्थत्वादुक्तार्थलाभ: । क्ष्वेल
चलने – पचाद्यच् । डलयोरेकत्वमित्यपरे । 'क्ष्वेडा तु सिंहनादस्स्यात् '
इत्यमरः । तथा गलिता: च्युताः । त्रस्तं ध्वस्तं भ्रष्टं स्कनं
पत्र च्युतं गलित मित्यमरः । ( तथाविधा: ) भ्रूणा: गर्भा:
यस्मात् तथोक्तम् ।' भ्रूणः स्त्रीगर्भडिम्भयो: ' इति मेदिनी । तथा
विधम् गाभिणम् - गर्भिणीनां समूहः यस्मिस्तदिति बहुव्रीहिंग़र्भो
बहुव्रीहिः । गर्भिणीशब्दात् 'भिक्षादिभ्योऽण् ' इति सामूहिकोऽण् ।
' भस्याढे ' इति पुंबद्भावः । किश्च । निहताः रणे हताः तेषाम्
अस्रम् रक्तम् तस्य नद्य: प्रवाहाः तासु मज्जन्ती स्नाती ।
त्याप्लवने स्नाति स्नायत्येतेऽवगाहते । स्युर्म इति भट्टमल्लः ।
" मज्ज
( तादृशी ) जनता जनसमूह । 'ग्रामजनबन्धुभ्य: ' इति तल् ।
तथा आशास्यम् अभिलषितम् जीवितम् स्वजीवनम् यस्मिन् तथो
क्तम् । पर्वतदुर्गस्था जनारशत्रुभ्यस्स्वप्राणान् रक्षितुं प्रवहन्तीषु रक्त
नदीषु शवैस्साकं संगताः स्वजीवितत्राणाय प्रयतन्त इति भावः ।
तेषां भयोत्कर्षः
प्राणरक्षणैकतत्परास्समभवन् चम्पराजीया इति
कम्पराजसैनिकशौर्यातिशयवर्णनाङ्गतया प्रस्तूयते । दुर्गम् एवम् उप
द्रुतम् आसीदित्युत्तरश्लोकेन सम्बन्धः ॥
शूराः तेषाम् । कर्तरि षष्ठी ।
नादा: । क्ष्वेडन्त इति जिविदा
"
"
"
[ वह्निज्वालसमाली जनहाहारवाकुलम्] ।
अलब्ध निर्गमं दुर्ग मासीदेवमुपद्रुतम् ॥
76 11
वीति ॥ वह्निज्वाला: अग्निकीला: दुर्गेऽग्नि निक्षेपणादुताः ।
तैः समालीढा: संग्रस्ता: समाकान्ता इत्यर्थः । सम् आ - इत्युपसर्ग