मधुराविजयम् /398
This page has not been fully proofread.
चतुर्थसर्गः
प्रवातेति ॥ भूधर: पर्वत (प्रकृतः पर्वतदुर्ग:) कर्ता । राजेति
च गम्यते । प्रकृष्टो वातः प्रवातः महावायुः तेन अभिमुखम्
भृशं कम्पितैः ।
ध्वज़मस्त्रियाम् '
"
( कम्पराजस्य ) सम्मुखम् यथा तथा आधूतैः
पताकाः ध्वजाः । पताक़ा वैजयन्ती स्यात्केतनं
इत्यमरः । ता एव पाणिपल्लवा करशाखाः अङ्गल्यः ।
किसले बले विटपे विस्तरेऽलक्तरागे शृङ्गारषिद्गयोः '
तैः करणभूतैः । आरोहणाय आरोहणं कर्तुम् ।
प्राप्तुमिति गम्यते ।
● क्रियार्थोपपदस्ये ' ति चतुर्थी ।
.
राजेन्द्रम्
आकार
राजश्रेष्ठम् कम्पराजम् । अभ्यागतमिति गम्यते । आजुहाव
यामासेव स्थित इत्युत्प्रेक्षा । आङ्पूर्वात् ह्वञः लिट् । संप्रसार
णादि । राजानं राजा समीपागतं यथा वा तदभिमुखं हस्तं प्रसा
अङ्गलिचालनैस्समाह्वयति स्वगृहमलंकतु तद्वदिति भावः । अत्र
पताकापाणिपल्लवेति रूपकं प्रवाताभिमुखाधूतेति विशेषणपरिपुष्टं सत्
राजपर्वतारोहणसंभावनायां समुज्जीवक़मभूदित्युत्प्रेक्षेयं रूपककाव्य
लिङ्गाभ्यां संकीर्यते ॥
" पल्लव:
पर्वतदुर्गे प्रवृत्तमुभयसेनयोर्युद्धं सप्तभिश्लोकैः प्रकथयति
अथ प्रववृते युद्धं सेनयोरुभयोरपि ।
पतदुत्पतदस्त्रांशु ज्वलितोर्वीनभस्थलम् ॥॥ 70 ॥
-
263
इति सुधा ।
स्वनिवासं
-
अथेति ॥ अथ अनन्तरम् क़म्पराजसेनाकृतदुर्गावरोधनोत्तरकाल
इत्यर्थः । उभयोः सेनयो: सेनाद्वयस्यापि । युद्धम् संग्रामः । प्रववृते
प्रावर्तत अघटत अभवदित्यर्थः । प्रपूर्वात् वृतु वर्तने - इत्यस्माल्लिट् ।
कथमित्यत आह
पतन्ति सैन्यानामधस्थितत्वादधो गच्छन्ति ।
उत्पतन्ति द्रविडराजसैन्यानामुपरिस्थितत्वादूर्ध्वं व्रजन्ति इति पत
दुत्पतन्ति । तानि च अस्त्राणि आयुधानि तथोक्तानि । तेषाम् अंशवः
प्रवातेति ॥ भूधर: पर्वत (प्रकृतः पर्वतदुर्ग:) कर्ता । राजेति
च गम्यते । प्रकृष्टो वातः प्रवातः महावायुः तेन अभिमुखम्
भृशं कम्पितैः ।
ध्वज़मस्त्रियाम् '
"
( कम्पराजस्य ) सम्मुखम् यथा तथा आधूतैः
पताकाः ध्वजाः । पताक़ा वैजयन्ती स्यात्केतनं
इत्यमरः । ता एव पाणिपल्लवा करशाखाः अङ्गल्यः ।
किसले बले विटपे विस्तरेऽलक्तरागे शृङ्गारषिद्गयोः '
तैः करणभूतैः । आरोहणाय आरोहणं कर्तुम् ।
प्राप्तुमिति गम्यते ।
● क्रियार्थोपपदस्ये ' ति चतुर्थी ।
.
राजेन्द्रम्
आकार
राजश्रेष्ठम् कम्पराजम् । अभ्यागतमिति गम्यते । आजुहाव
यामासेव स्थित इत्युत्प्रेक्षा । आङ्पूर्वात् ह्वञः लिट् । संप्रसार
णादि । राजानं राजा समीपागतं यथा वा तदभिमुखं हस्तं प्रसा
अङ्गलिचालनैस्समाह्वयति स्वगृहमलंकतु तद्वदिति भावः । अत्र
पताकापाणिपल्लवेति रूपकं प्रवाताभिमुखाधूतेति विशेषणपरिपुष्टं सत्
राजपर्वतारोहणसंभावनायां समुज्जीवक़मभूदित्युत्प्रेक्षेयं रूपककाव्य
लिङ्गाभ्यां संकीर्यते ॥
" पल्लव:
पर्वतदुर्गे प्रवृत्तमुभयसेनयोर्युद्धं सप्तभिश्लोकैः प्रकथयति
अथ प्रववृते युद्धं सेनयोरुभयोरपि ।
पतदुत्पतदस्त्रांशु ज्वलितोर्वीनभस्थलम् ॥॥ 70 ॥
-
263
इति सुधा ।
स्वनिवासं
-
अथेति ॥ अथ अनन्तरम् क़म्पराजसेनाकृतदुर्गावरोधनोत्तरकाल
इत्यर्थः । उभयोः सेनयो: सेनाद्वयस्यापि । युद्धम् संग्रामः । प्रववृते
प्रावर्तत अघटत अभवदित्यर्थः । प्रपूर्वात् वृतु वर्तने - इत्यस्माल्लिट् ।
कथमित्यत आह
पतन्ति सैन्यानामधस्थितत्वादधो गच्छन्ति ।
उत्पतन्ति द्रविडराजसैन्यानामुपरिस्थितत्वादूर्ध्वं व्रजन्ति इति पत
दुत्पतन्ति । तानि च अस्त्राणि आयुधानि तथोक्तानि । तेषाम् अंशवः