मधुराविजयम् /390
This page has not been fully proofread.
चतुर्थसर्गः
ब्रह्मणस्तस्मात् समं पेतुर्मतङ्गजाः" इति । 'वेतण्ड' इति पाठस्तु
न प्रामाणिकः । तेषाम् दण्डा इव शुण्डा : दीर्घाः करिकराः । तानिव
तत्सदृशान् । इवशब्दस्य सादृश्ये यद्यपि वृत्तिः तथापि शब्दशक्ति
स्वाभाव्यात्सदृशबोधकता न विरुद्धा । कृपाणैः असिभिः कृत्तान्
छिन्नान् तथोक्तान् । कृती छेदने क्तः । भुवं भुञ्जन्ति पालयन्तीति
भूभुजः भूमिपालाः राजानः । तेषाम् । भुजान् बाहून् ।
कर्म ।
भुजङ्गान् · सर्पान् शङ्कन्त इति णिनिः । दैर्ध्यादिना भूयस्सादृश्यात्सर्पा
.
.
एवैत इति तेषु भ्रान्तास्सन्त इत्यर्थः । जगृहु: अगृह्णन् आददिरे
भक्षितुमिति शेषः । गृध्राणां वैनतेयजातीयत्वेन प्रियसर्पाहारत्वादायुध
ग्रहणादिना नताङ्ग लीयुतप्रकोष्ठान् शुण्डादण्डवत् स्थूलदीर्घान् तद्वा
हून् दृष्ट्वा सर्पा इति धिया सत्वरं भक्षणे प्रवृत्ता इति परमार्थः ।
गृध्राणां वैनतेयत्वं च रामायणादिषु वर्णितम् । अतएव सम्पाति
प्रति – "ततः कृतोदकं स्नातं तं गृधं हरियूथपा: " इन्युक्तम् ॥
संपातिरपि – " वैनतेयाच्च नो ज़न्म सर्वेषां वानरर्षभाः " इत्याह ।
अत्र बाहुषु सादृश्यहेतुका सर्पभ्रान्तिरिति भ्रान्तिमानलङ्कारः ।
'शुण्डादण्डानिवे' त्युपमा च तत्सादृश्य संपादकतया चरितार्था ।
एतयोस्सङ्करः ॥
अत
(
255
"
वेदण्डझुण्डाहर्म्याग्र मास्थितास्सचमत्क्रियम् ।
आद्रियन्त कबन्धानां रक्तं नक्तंचरस्त्रियः ॥ ॥6॥
वेदण्डेति ॥ नक्तं चरन्तीति नक्तंचराः रात्रिचराः राक्षसाः ।
चरेष्ट ' इति टः । तेषाम् स्त्रियः राक्षस्य इत्यर्थः । ताः कर्ज्य: । वेदण्ड
शुण्डा: गजहस्ताः ता एव हर्म्याणि धनिनां वासाः उन्नतगृहाः ।
तेषाम् अग्रम् उपरिभागम् । अग्रं पुरस्तादुपरि परिमाणे पलस्यच ।
'
आलम्भने समूहे प्रान्ते च स्यान्नपुंसकम्। अधिके च प्रधाने च प्रथमे चाभि
धेयवत् ' इति मेदिनी । तत् कर्म । आस्थिताः आरूढा : ' अधिशीङ्
ब्रह्मणस्तस्मात् समं पेतुर्मतङ्गजाः" इति । 'वेतण्ड' इति पाठस्तु
न प्रामाणिकः । तेषाम् दण्डा इव शुण्डा : दीर्घाः करिकराः । तानिव
तत्सदृशान् । इवशब्दस्य सादृश्ये यद्यपि वृत्तिः तथापि शब्दशक्ति
स्वाभाव्यात्सदृशबोधकता न विरुद्धा । कृपाणैः असिभिः कृत्तान्
छिन्नान् तथोक्तान् । कृती छेदने क्तः । भुवं भुञ्जन्ति पालयन्तीति
भूभुजः भूमिपालाः राजानः । तेषाम् । भुजान् बाहून् ।
कर्म ।
भुजङ्गान् · सर्पान् शङ्कन्त इति णिनिः । दैर्ध्यादिना भूयस्सादृश्यात्सर्पा
.
.
एवैत इति तेषु भ्रान्तास्सन्त इत्यर्थः । जगृहु: अगृह्णन् आददिरे
भक्षितुमिति शेषः । गृध्राणां वैनतेयजातीयत्वेन प्रियसर्पाहारत्वादायुध
ग्रहणादिना नताङ्ग लीयुतप्रकोष्ठान् शुण्डादण्डवत् स्थूलदीर्घान् तद्वा
हून् दृष्ट्वा सर्पा इति धिया सत्वरं भक्षणे प्रवृत्ता इति परमार्थः ।
गृध्राणां वैनतेयत्वं च रामायणादिषु वर्णितम् । अतएव सम्पाति
प्रति – "ततः कृतोदकं स्नातं तं गृधं हरियूथपा: " इन्युक्तम् ॥
संपातिरपि – " वैनतेयाच्च नो ज़न्म सर्वेषां वानरर्षभाः " इत्याह ।
अत्र बाहुषु सादृश्यहेतुका सर्पभ्रान्तिरिति भ्रान्तिमानलङ्कारः ।
'शुण्डादण्डानिवे' त्युपमा च तत्सादृश्य संपादकतया चरितार्था ।
एतयोस्सङ्करः ॥
अत
(
255
"
वेदण्डझुण्डाहर्म्याग्र मास्थितास्सचमत्क्रियम् ।
आद्रियन्त कबन्धानां रक्तं नक्तंचरस्त्रियः ॥ ॥6॥
वेदण्डेति ॥ नक्तं चरन्तीति नक्तंचराः रात्रिचराः राक्षसाः ।
चरेष्ट ' इति टः । तेषाम् स्त्रियः राक्षस्य इत्यर्थः । ताः कर्ज्य: । वेदण्ड
शुण्डा: गजहस्ताः ता एव हर्म्याणि धनिनां वासाः उन्नतगृहाः ।
तेषाम् अग्रम् उपरिभागम् । अग्रं पुरस्तादुपरि परिमाणे पलस्यच ।
'
आलम्भने समूहे प्रान्ते च स्यान्नपुंसकम्। अधिके च प्रधाने च प्रथमे चाभि
धेयवत् ' इति मेदिनी । तत् कर्म । आस्थिताः आरूढा : ' अधिशीङ्