मधुराविजयम् /346
This page has not been fully proofread.
चतुर्थसर्ग:
ते येषु तथोक्ताः । किञ्च ।
विकटा: विपुलाः आयता: बहुप्रदेशं
व्याप्ता इति यावत् । 'संप्रोदश्च कटच्' इति वेः कटच् । तथा
विधाः । करिणाम् गजानाम् घटाः संघाता: गजयूथानि । पर्वता
इति च गम्यते । ' करिणां घटना घटा' इत्यमरः । घटाशब्दोऽत्र
केवलसमूहवाचको गोबलीवर्दन्यायेन । परश्शतम् अनन्तं यथा तथा
असंख्याकाः यथा भवन्ति तथेत्यर्थः । शतात्परे परश्शतम् । पञ्चमीति
योगविभागात्समास इति केचित् । अविहितलक्षणस्तत्पुरुषो मयूरव्यंस
कादिषु द्रष्टव्य इति वृत्तिकारः । राजदन्तादित्वात्परनिपातः । 'पार
स्करप्रभृतीनि च' इति 'पृषोदरादीनि' इति वा सुट् । जघटिरे
व्यचेष्टन्त प्रतस्थिरे इति यावत् । घट चेष्टायाम् - लिट् ।
पदातीनां यानं ब्रूते
कृपाणक़र्पणप्रास कुन्तकोदण्डपाणयः ।
समगच्छन्त सहसा नैकदेश्याः पदातयः ॥
"
9
कृपाणेति ॥ कृपाणानि खडा कर्पणानि शस्त्रविशेषा: •
प्रासाः शक्तिविशेषा, कुन्ता: भल्लानि, कोदण्डानि धनू षि च तथोक्तम् ।
"
,
"
' जातिरप्राणिना ' मित्येकवद्भावः । प्रासस्तु कुन्तः कुन्तः प्रासे
चण्डभावे क्षुद्रजातौ गवेधुके ' इत्यादिभिः प्रासकुन्तयोरभेदमेव निघण्टवो
वर्णयन्ति । तथापि रामायणादिपरिशीलनेन भेद एवावगम्यते । प्रास
कुन्तयोस्स्वरूपमेवं वर्ण्यते- "प्रासास्त्रं तु चतुर्हस्तं दण्डबुघ्नं क्षुराननम्"
इति, प्रासस्तु सप्तहस्तस्स्यादौन्नत्येन तु वैणवः । लौहशीर्षस्तीक्ष्णपादः
कैशेयस्तावकाञ्चितः "आकर्षश्च विकर्षश्च धूननं वेधनं तथा । चतस्र
एता गतय उक्ताः प्रासं समाश्रिताः इति" च । कुन्तं प्रति "कुन्तमुखाकृति
केतकिदन्तुरिताशे " इति जयदेव । रामायणे तु– प्रासं प्रति- " ततो
हयं मारुततुल्यवेगमारुह्य शक्ति निशितां प्रगृह्य इत्युपक्रम्य " स
"
-
211
-
11 9 11
ते येषु तथोक्ताः । किञ्च ।
विकटा: विपुलाः आयता: बहुप्रदेशं
व्याप्ता इति यावत् । 'संप्रोदश्च कटच्' इति वेः कटच् । तथा
विधाः । करिणाम् गजानाम् घटाः संघाता: गजयूथानि । पर्वता
इति च गम्यते । ' करिणां घटना घटा' इत्यमरः । घटाशब्दोऽत्र
केवलसमूहवाचको गोबलीवर्दन्यायेन । परश्शतम् अनन्तं यथा तथा
असंख्याकाः यथा भवन्ति तथेत्यर्थः । शतात्परे परश्शतम् । पञ्चमीति
योगविभागात्समास इति केचित् । अविहितलक्षणस्तत्पुरुषो मयूरव्यंस
कादिषु द्रष्टव्य इति वृत्तिकारः । राजदन्तादित्वात्परनिपातः । 'पार
स्करप्रभृतीनि च' इति 'पृषोदरादीनि' इति वा सुट् । जघटिरे
व्यचेष्टन्त प्रतस्थिरे इति यावत् । घट चेष्टायाम् - लिट् ।
पदातीनां यानं ब्रूते
कृपाणक़र्पणप्रास कुन्तकोदण्डपाणयः ।
समगच्छन्त सहसा नैकदेश्याः पदातयः ॥
"
9
कृपाणेति ॥ कृपाणानि खडा कर्पणानि शस्त्रविशेषा: •
प्रासाः शक्तिविशेषा, कुन्ता: भल्लानि, कोदण्डानि धनू षि च तथोक्तम् ।
"
,
"
' जातिरप्राणिना ' मित्येकवद्भावः । प्रासस्तु कुन्तः कुन्तः प्रासे
चण्डभावे क्षुद्रजातौ गवेधुके ' इत्यादिभिः प्रासकुन्तयोरभेदमेव निघण्टवो
वर्णयन्ति । तथापि रामायणादिपरिशीलनेन भेद एवावगम्यते । प्रास
कुन्तयोस्स्वरूपमेवं वर्ण्यते- "प्रासास्त्रं तु चतुर्हस्तं दण्डबुघ्नं क्षुराननम्"
इति, प्रासस्तु सप्तहस्तस्स्यादौन्नत्येन तु वैणवः । लौहशीर्षस्तीक्ष्णपादः
कैशेयस्तावकाञ्चितः "आकर्षश्च विकर्षश्च धूननं वेधनं तथा । चतस्र
एता गतय उक्ताः प्रासं समाश्रिताः इति" च । कुन्तं प्रति "कुन्तमुखाकृति
केतकिदन्तुरिताशे " इति जयदेव । रामायणे तु– प्रासं प्रति- " ततो
हयं मारुततुल्यवेगमारुह्य शक्ति निशितां प्रगृह्य इत्युपक्रम्य " स
"
-
211
-
11 9 11