मधुराविजयम् /331
This page has not been fully proofread.
मधुराविजये
दुर: उपसर्गत्वाभावात् णत्वं न । वितन्यते क्रियते । रावणो निरप
राधान् मुनीनिव, दक्षिणदेशीयानयं स्वदौष्ट्येन नित्यं बाधत इति
भावः । किमत्र कर्तव्यमित्यत आह त्रयः अवयवाः यस्य त्रयम् ।
त्र्यवयवकसमुदाय इत्यर्थः । लोकानां त्रयमिति विग्रहः । तयो लोका
इति यावत् । ' द्वित्रिभ्यां तयस्यायज्वा' इति तयपोऽयच् । तस्य
तापः सन्तापः दुःखम् स तथोक्तः । तं हतु शीलमस्य
सुप्यजा
ता ' विति णिनिः । तेन शोकापनुदेनेति यावत् । णिनिरयं कारण
जन्मतामस्य स्फोरयति । त्वया भवता । अपित्वर्थकः । भवता तु इत्यर्थः ।
निर्मलम् निष्कल्मषम् अनाकलितलोकोपद्रवम् । यद्वा । निर्मलम् ऋजु
मार्गप्रवृत्तम् कूटनीतिविरहितमिति यावत् । रघोरपत्यम् राघवः
रघुवंशय: दाशरथिश्श्रीराम इत्यर्थ: । 'तस्यापत्य ' मित्यण् । तस्य कर्म
कृत्यम् दुष्टवधेन लोकरक्षणमित्यर्थः । विधीयताम् क्रियताम् । विधौ
लोट् । अनेन रावणवत्सर्वेषामवध्यः प्रबलोऽयं शत्रुः । राम इव
रावणवधाय, वीरकम्पराज एक एव तुरुष्कराजवधाय लोके प्रभव
तीति नायकसमुत्कर्षोऽत्र व्यज्यते ॥
196
कम्पराजे गुरूपदेशग्रहणं वर्णयति -
इतीरयित्वा विरते नरेश्वरे
प्रवृष्टपाथोधरसाम्यधारिणि 1
कृतप्रणामश्शिरसा प्रतीष्टवान्
गुरूपदेशं गुणिनां पुरस्सरः ॥
"
-
11 44
11
इतीति ॥ इति इत्थम् उक्तप्रकारेण । ईरयित्वा चोदयित्वा
तुरुष्कवधं कुरु त्वमिति कुमारं नियुज्येत्यर्थः । ईर
चुरादिण्यन्तात् कृत्वाप्रत्ययः । नरेश्वरे मनुजेन्द्रे बुक्कप्रभावित्यर्थः ।
क्षेपे इति
विरते विश्रान्ते । स्वोपदेशं समाप्य तूष्णींभूते । धरतीति
धरः ।
दुर: उपसर्गत्वाभावात् णत्वं न । वितन्यते क्रियते । रावणो निरप
राधान् मुनीनिव, दक्षिणदेशीयानयं स्वदौष्ट्येन नित्यं बाधत इति
भावः । किमत्र कर्तव्यमित्यत आह त्रयः अवयवाः यस्य त्रयम् ।
त्र्यवयवकसमुदाय इत्यर्थः । लोकानां त्रयमिति विग्रहः । तयो लोका
इति यावत् । ' द्वित्रिभ्यां तयस्यायज्वा' इति तयपोऽयच् । तस्य
तापः सन्तापः दुःखम् स तथोक्तः । तं हतु शीलमस्य
सुप्यजा
ता ' विति णिनिः । तेन शोकापनुदेनेति यावत् । णिनिरयं कारण
जन्मतामस्य स्फोरयति । त्वया भवता । अपित्वर्थकः । भवता तु इत्यर्थः ।
निर्मलम् निष्कल्मषम् अनाकलितलोकोपद्रवम् । यद्वा । निर्मलम् ऋजु
मार्गप्रवृत्तम् कूटनीतिविरहितमिति यावत् । रघोरपत्यम् राघवः
रघुवंशय: दाशरथिश्श्रीराम इत्यर्थ: । 'तस्यापत्य ' मित्यण् । तस्य कर्म
कृत्यम् दुष्टवधेन लोकरक्षणमित्यर्थः । विधीयताम् क्रियताम् । विधौ
लोट् । अनेन रावणवत्सर्वेषामवध्यः प्रबलोऽयं शत्रुः । राम इव
रावणवधाय, वीरकम्पराज एक एव तुरुष्कराजवधाय लोके प्रभव
तीति नायकसमुत्कर्षोऽत्र व्यज्यते ॥
196
कम्पराजे गुरूपदेशग्रहणं वर्णयति -
इतीरयित्वा विरते नरेश्वरे
प्रवृष्टपाथोधरसाम्यधारिणि 1
कृतप्रणामश्शिरसा प्रतीष्टवान्
गुरूपदेशं गुणिनां पुरस्सरः ॥
"
-
11 44
11
इतीति ॥ इति इत्थम् उक्तप्रकारेण । ईरयित्वा चोदयित्वा
तुरुष्कवधं कुरु त्वमिति कुमारं नियुज्येत्यर्थः । ईर
चुरादिण्यन्तात् कृत्वाप्रत्ययः । नरेश्वरे मनुजेन्द्रे बुक्कप्रभावित्यर्थः ।
क्षेपे इति
विरते विश्रान्ते । स्वोपदेशं समाप्य तूष्णींभूते । धरतीति
धरः ।