मधुराविजयम् /329
This page has not been fully proofread.
मधुराविजये
द्दिष्टं प्रधानयानमतिसुकरमस्माकं भवेदिति च गम्यते ॥
194
काञ्चीपुरविजयः प्रसङ्गयानं तव नत प्रधानयानमिति प्रब्रूते
अथाभिभूताखिलवन्यभूभृत
स्तुरुष्कभङ्गस्तव नैव दुष्करः ।
निगीर्णशाखाशतसंवृतिः कथं
तरुप्रकाण्डं न दहेद्दवानलः ॥
(
11
42
-
"
अथेति ॥ अथ अनन्तरम् काञ्चीपुरमाक्रम्य तदीयप्रजानुरञ्जन
सम्पादनसमनन्तरमित्यर्थ: । अभिभूताः पराजिता: गविणो भूत्वा ये
शत्रुभिस्त्याजितगर्वाः ते अभिभूता इत्युच्यन्ते । 'आत्तगन्धोऽभिभूत
स्स्यात् इत्यमरः । अखिला: निरवशेषाः वन्या: वने भवा: आट
विका: । 'दिगादिभ्यो य' दिति यत् । दिग्वर्गपूगा गणपक्षमेघा
वंशानुवंशौ वनमित्त्रमेघाः' इति दिगादिगणे वनशब्दस्यापि गणरत्न
व्याख्यायां पाठात् । भूभृतः तादृशाः भूपाः येन तथाविधस्य । नाशित
शात्रवसहायसम्पदस्तवेति यावत् । तुरुष्कभङ्गः यवनराजपराजयः
इति हैम: । प्रधानयान
।
'ईष
-
शाखा
भङ्गस्तरङ्गे भेदे च रुग्विशेषे पराजये
मिति यावत् । दुःखेन क्रियते इति दुष्करः श्रमसाध्यः ।
दुस्सुषु कृच्छ्राकृच्छे षु' इति खल् । नैव न भवत्येव । तत्र सन्देहो
नास्तीत्येवकारार्थः । अतएव प्रसङ्गयानं त्वया प्रथमतः कर्तव्यमिति
भावः । उक्तमर्थं दृष्टान्तमुखेन विशदयति शतं शाखाः
शतम् । अनन्ताश्शाखा इत्यर्थः । पुरुषोत्तमादिवत् राजदन्तादित्वेन
परनिपातः । शाखानां शतमिति वा । तदेव संवृति: आच्छादन म्
समन्तात्परिवेष्टनम् । रक्षकतया स्थितमिति भावः । तत् तथोक्तम् ।
निगीर्णा सम्यग्गिलिता निरवशेषं भक्षिता निश्शेषं दग्धेति यावत् ।
निपूर्वात् ॠनिगरणे इत्यस्मात् क्त' । 'ऋत इद्धातो' रितीत्त्वम् ।
।
द्दिष्टं प्रधानयानमतिसुकरमस्माकं भवेदिति च गम्यते ॥
194
काञ्चीपुरविजयः प्रसङ्गयानं तव नत प्रधानयानमिति प्रब्रूते
अथाभिभूताखिलवन्यभूभृत
स्तुरुष्कभङ्गस्तव नैव दुष्करः ।
निगीर्णशाखाशतसंवृतिः कथं
तरुप्रकाण्डं न दहेद्दवानलः ॥
(
11
42
-
"
अथेति ॥ अथ अनन्तरम् काञ्चीपुरमाक्रम्य तदीयप्रजानुरञ्जन
सम्पादनसमनन्तरमित्यर्थ: । अभिभूताः पराजिता: गविणो भूत्वा ये
शत्रुभिस्त्याजितगर्वाः ते अभिभूता इत्युच्यन्ते । 'आत्तगन्धोऽभिभूत
स्स्यात् इत्यमरः । अखिला: निरवशेषाः वन्या: वने भवा: आट
विका: । 'दिगादिभ्यो य' दिति यत् । दिग्वर्गपूगा गणपक्षमेघा
वंशानुवंशौ वनमित्त्रमेघाः' इति दिगादिगणे वनशब्दस्यापि गणरत्न
व्याख्यायां पाठात् । भूभृतः तादृशाः भूपाः येन तथाविधस्य । नाशित
शात्रवसहायसम्पदस्तवेति यावत् । तुरुष्कभङ्गः यवनराजपराजयः
इति हैम: । प्रधानयान
।
'ईष
-
शाखा
भङ्गस्तरङ्गे भेदे च रुग्विशेषे पराजये
मिति यावत् । दुःखेन क्रियते इति दुष्करः श्रमसाध्यः ।
दुस्सुषु कृच्छ्राकृच्छे षु' इति खल् । नैव न भवत्येव । तत्र सन्देहो
नास्तीत्येवकारार्थः । अतएव प्रसङ्गयानं त्वया प्रथमतः कर्तव्यमिति
भावः । उक्तमर्थं दृष्टान्तमुखेन विशदयति शतं शाखाः
शतम् । अनन्ताश्शाखा इत्यर्थः । पुरुषोत्तमादिवत् राजदन्तादित्वेन
परनिपातः । शाखानां शतमिति वा । तदेव संवृति: आच्छादन म्
समन्तात्परिवेष्टनम् । रक्षकतया स्थितमिति भावः । तत् तथोक्तम् ।
निगीर्णा सम्यग्गिलिता निरवशेषं भक्षिता निश्शेषं दग्धेति यावत् ।
निपूर्वात् ॠनिगरणे इत्यस्मात् क्त' । 'ऋत इद्धातो' रितीत्त्वम् ।
।