मधुराविजयम् /317
This page has not been fully proofread.
मधुराविजये
सा
तु भाविनमनर्थमालक्ष्य दुःख्यन्निति भावः । 'मदो रेतसि क़स्तूर्यां
गर्ने हर्षेभदानयोः' इति विश्वः । अपात्रेषु अयोग्येषु । 'योग्यभाज
नयोः पात्रम् ' इत्यमरः । ददाति यच्छति तेभ्यः प्रयच्छतीत्यर्थः । सर्वत्र
सर्वकारकशक्तेस्सम्भव इति संप्रदानस्याप्यधिकरणत्वविवक्षायां सप्तमी ।
यदाहुरभिज्ञा " अनेकशक्तियुक्तस्य विश्वस्यानेककर्मणः । सर्वदा सर्वथा
भानात्ववचित्किञ्चिद्विवक्ष्यते " इति । तेन । कर्त्रा। मखक्रिया यज्ञ
कर्म तस्याः उचितम् योग्यम् अत्यन्तं पवित्रमित्यर्थः । हविः देवतो
द्देशेन त्यज्यमानं द्रव्यं घृतादि । चिता चित्या मृतकचितिः ।' चित्यां
मृतकचैत्ये स्यात् चित्या मृतचितौ स्त्रियाम्' इत्यमरः ।
सद्म गृहम् निवासः यस्य तस्मिन् अत्यन्तमशुचावित्यर्थः । कृष्णम्
स्वसञ्चारेण दग्धत्वान्नीलम् वर्त्म यस्य तस्मिन् कृष्णवर्त्मनि अग्नौ ।
'बहिश्शुष्मा कृष्णवर्मा ' इत्यग्निपर्यायेष्वमरः । निपात्यते निक्षिप्यते
निपूर्वात् पऌ गतावित्यस्मात्स्वार्थणिजन्तात् कर्मणि लट् ।
गतौ वा ' इति गणसूत्रेण विकल्पितणिच्कोऽयम् । मन्त्रपूतस्य विष
चिताग्नावशुचौ प्रक्षेप इव पात्रदानेन सुकृतस्य कृते भवितव्यस्य
धनस्य अपात्रेषु निक्षेपो महते प्रत्यवायायेति तद्वर्जनमवश्यकर्तव्य
मिति भावः । धनावश्यकता च राज्ञः कौटिल्येन प्रत्यपादि
हेतोस्तथार्थाय भृत्यानां रक्षणाय च । आपदर्थं च संरक्ष्यः कोशो
" धर्म
धर्मवता सदा इति ।
धनाभावे प्रजाद्वेषश्च राज्ञि विशदीकृतः
" पत्ऌ
182
कौटिल्येन " क्षीणाः प्रकृतयो लोभं
विरक्ता यान्त्यमित्रत्वं भर्तारं घ्नन्ति वा स्वयम्
सर्वथा
-
व्यसनान्युक्त्वा व्यसनी राजा
भ्रश्यति चेति श्लोकद्वयेन समाचष्टे -
अर्थभिरैश्वर्यशरीरयक्ष्मभि
र्हताखिलाङ्ग र्व्यसनरुपद्रुताः ।
1
लुब्धा यान्ति पराभवम् ।
इति ॥
विपद्यते, सम्पदो
"
-
सा
तु भाविनमनर्थमालक्ष्य दुःख्यन्निति भावः । 'मदो रेतसि क़स्तूर्यां
गर्ने हर्षेभदानयोः' इति विश्वः । अपात्रेषु अयोग्येषु । 'योग्यभाज
नयोः पात्रम् ' इत्यमरः । ददाति यच्छति तेभ्यः प्रयच्छतीत्यर्थः । सर्वत्र
सर्वकारकशक्तेस्सम्भव इति संप्रदानस्याप्यधिकरणत्वविवक्षायां सप्तमी ।
यदाहुरभिज्ञा " अनेकशक्तियुक्तस्य विश्वस्यानेककर्मणः । सर्वदा सर्वथा
भानात्ववचित्किञ्चिद्विवक्ष्यते " इति । तेन । कर्त्रा। मखक्रिया यज्ञ
कर्म तस्याः उचितम् योग्यम् अत्यन्तं पवित्रमित्यर्थः । हविः देवतो
द्देशेन त्यज्यमानं द्रव्यं घृतादि । चिता चित्या मृतकचितिः ।' चित्यां
मृतकचैत्ये स्यात् चित्या मृतचितौ स्त्रियाम्' इत्यमरः ।
सद्म गृहम् निवासः यस्य तस्मिन् अत्यन्तमशुचावित्यर्थः । कृष्णम्
स्वसञ्चारेण दग्धत्वान्नीलम् वर्त्म यस्य तस्मिन् कृष्णवर्त्मनि अग्नौ ।
'बहिश्शुष्मा कृष्णवर्मा ' इत्यग्निपर्यायेष्वमरः । निपात्यते निक्षिप्यते
निपूर्वात् पऌ गतावित्यस्मात्स्वार्थणिजन्तात् कर्मणि लट् ।
गतौ वा ' इति गणसूत्रेण विकल्पितणिच्कोऽयम् । मन्त्रपूतस्य विष
चिताग्नावशुचौ प्रक्षेप इव पात्रदानेन सुकृतस्य कृते भवितव्यस्य
धनस्य अपात्रेषु निक्षेपो महते प्रत्यवायायेति तद्वर्जनमवश्यकर्तव्य
मिति भावः । धनावश्यकता च राज्ञः कौटिल्येन प्रत्यपादि
हेतोस्तथार्थाय भृत्यानां रक्षणाय च । आपदर्थं च संरक्ष्यः कोशो
" धर्म
धर्मवता सदा इति ।
धनाभावे प्रजाद्वेषश्च राज्ञि विशदीकृतः
" पत्ऌ
182
कौटिल्येन " क्षीणाः प्रकृतयो लोभं
विरक्ता यान्त्यमित्रत्वं भर्तारं घ्नन्ति वा स्वयम्
सर्वथा
-
व्यसनान्युक्त्वा व्यसनी राजा
भ्रश्यति चेति श्लोकद्वयेन समाचष्टे -
अर्थभिरैश्वर्यशरीरयक्ष्मभि
र्हताखिलाङ्ग र्व्यसनरुपद्रुताः ।
1
लुब्धा यान्ति पराभवम् ।
इति ॥
विपद्यते, सम्पदो
"
-