मधुराविजयम् /313
This page has not been fully proofread.
मधुराविजये
तस्य मदः - ज़न्यजनकभावे षष्ठी । तज्जनितो दर्प इत्यर्थ: । समग्र
सम्पूर्णः अतिशयितः तारुण्यमदः यस्य तथोक्तस्य । यौवनदर्पण अवि
वेकिन इत्यर्थः । किञ्च । सम्पदा ऐश्वर्येण धनसमृद्धया स्स्वलन्ती
सञ्चलन्ती गतिः गमनम् न्याय्य मार्गप्रवृत्तिः यस्य तस्य । उत्पथगामिन
इत्यर्थः । मदिरा मद्यम् पैष्टी सुरा (गौडी पैष्टी च माध्वी च विज्ञेया सा
सुरा त्रिधा इति सुरायाः त्रिविधत्वमुक्तम् । तत्र क्षत्त्रियवैश्ययोः
पैष्ट्यामेव निषेधः ।) तस्याः निषेवणम् समाश्रयणम् निरन्तरपान
मिति यत् सः एषः तदेतदित्यर्थः । विधेयप्राधान्यात् पुंलिङ्गता ।
त्रयः अवयवाः यस्य त्रयम् दोषाणां त्रयमिति विग्रहः । दोषाश्च
वातपित्तकफाख्याः । अत्र तद्विकाराः दोषशब्देन लक्ष्यन्ते ।
परित्यज्य तेषां हानिवृद्धिस्वीकार एव विकार इत्युच्यते ।
प्रकोप इति यावत् । तस्माज्जायत इति तज्ज़: तन्निमित्त इत्यर्थः ।
समतां
दोषत्रय
पञ्चम्यामजातौ' इति जनेर्ड: । महान् ज्वर: • महाज्वरः
अप्रतिकार्यो
ब्याधिविशेषः सन्निपात इति यावत् । तस्मिन् ग्रहेण पूतनादिभूत
विशेषेण 'ग्रहोऽनुग्रहनिर्बन्धग्रहणेषु रणोद्यमे । सूर्यादौ पूतनादौ च
सैंहिकेयोपरागयोः' इति विश्वः । अभिभूतस्य प्राप्ताभिभवस्य विजि
तस्य वशीकृतस्य ग्रहाविष्टस्य सत इत्यर्थः । भुजङ्गेन कालसर्पेण
निग्रहः नितरां ग्रहणम् । सुष्ठु दंशनमिति यावत् । तादृश इत्यर्थः ।
अवश्यमप्रतिचिकित्स्यत्वात्तस्य भाव्यनर्थप्रतीकार एव समुचित इति
भावः । 'ग्रहवृदृनिश्चिगम'
सम्पत्तिः प्रभुत्वमविवेकिता । एकैकमप्यनर्थाय किमु यत्र चतुष्टयम् ॥
श्वेत र भावे ।
'यौवनं
इत्येवंविधया रीत्या सम्भवतोऽनर्थस्य महत्त्वमुक्त्वा तद्द्वारा विवे
धन
"
किना क्षणक्षणं सावधानमनसा तन्निरासे यतितव्यमिति कथ्यते ।
अत्र पूर्वोत्तरयोर्वाक्यार्थयोर्यत्तच्छब्दाभ्यामै क्यारोपान्निदर्शना। "वाक्या
र्थयोस्सदृशयोरैक्यारोपो निदर्शना" इति तल्लक्षणात् । इदं मद्यपानं
महापातकेषु पर्यगणयन्मनुः "ब्रह्महत्या सुरापानं स्तेयं गुर्वङ्गना
178
"
1
(6
तस्य मदः - ज़न्यजनकभावे षष्ठी । तज्जनितो दर्प इत्यर्थ: । समग्र
सम्पूर्णः अतिशयितः तारुण्यमदः यस्य तथोक्तस्य । यौवनदर्पण अवि
वेकिन इत्यर्थः । किञ्च । सम्पदा ऐश्वर्येण धनसमृद्धया स्स्वलन्ती
सञ्चलन्ती गतिः गमनम् न्याय्य मार्गप्रवृत्तिः यस्य तस्य । उत्पथगामिन
इत्यर्थः । मदिरा मद्यम् पैष्टी सुरा (गौडी पैष्टी च माध्वी च विज्ञेया सा
सुरा त्रिधा इति सुरायाः त्रिविधत्वमुक्तम् । तत्र क्षत्त्रियवैश्ययोः
पैष्ट्यामेव निषेधः ।) तस्याः निषेवणम् समाश्रयणम् निरन्तरपान
मिति यत् सः एषः तदेतदित्यर्थः । विधेयप्राधान्यात् पुंलिङ्गता ।
त्रयः अवयवाः यस्य त्रयम् दोषाणां त्रयमिति विग्रहः । दोषाश्च
वातपित्तकफाख्याः । अत्र तद्विकाराः दोषशब्देन लक्ष्यन्ते ।
परित्यज्य तेषां हानिवृद्धिस्वीकार एव विकार इत्युच्यते ।
प्रकोप इति यावत् । तस्माज्जायत इति तज्ज़: तन्निमित्त इत्यर्थः ।
समतां
दोषत्रय
पञ्चम्यामजातौ' इति जनेर्ड: । महान् ज्वर: • महाज्वरः
अप्रतिकार्यो
ब्याधिविशेषः सन्निपात इति यावत् । तस्मिन् ग्रहेण पूतनादिभूत
विशेषेण 'ग्रहोऽनुग्रहनिर्बन्धग्रहणेषु रणोद्यमे । सूर्यादौ पूतनादौ च
सैंहिकेयोपरागयोः' इति विश्वः । अभिभूतस्य प्राप्ताभिभवस्य विजि
तस्य वशीकृतस्य ग्रहाविष्टस्य सत इत्यर्थः । भुजङ्गेन कालसर्पेण
निग्रहः नितरां ग्रहणम् । सुष्ठु दंशनमिति यावत् । तादृश इत्यर्थः ।
अवश्यमप्रतिचिकित्स्यत्वात्तस्य भाव्यनर्थप्रतीकार एव समुचित इति
भावः । 'ग्रहवृदृनिश्चिगम'
सम्पत्तिः प्रभुत्वमविवेकिता । एकैकमप्यनर्थाय किमु यत्र चतुष्टयम् ॥
श्वेत र भावे ।
'यौवनं
इत्येवंविधया रीत्या सम्भवतोऽनर्थस्य महत्त्वमुक्त्वा तद्द्वारा विवे
धन
"
किना क्षणक्षणं सावधानमनसा तन्निरासे यतितव्यमिति कथ्यते ।
अत्र पूर्वोत्तरयोर्वाक्यार्थयोर्यत्तच्छब्दाभ्यामै क्यारोपान्निदर्शना। "वाक्या
र्थयोस्सदृशयोरैक्यारोपो निदर्शना" इति तल्लक्षणात् । इदं मद्यपानं
महापातकेषु पर्यगणयन्मनुः "ब्रह्महत्या सुरापानं स्तेयं गुर्वङ्गना
178
"
1
(6