मधुराविजयम् /303
This page has not been fully proofread.
मधुराविजये
द्धम् एकत्र हर्षातिशयेन अन्यत्र मदवशंगतत्वेन ।
अवरुद्धम् एकत्र
विषयग्रहणाद्विनिवृत्तम् अन्यत्र आत्मज्ञानेऽप्यसमर्थम् । चेतः चित्तम्
वृत्त्याकारपरिणतं मनः मनोवृत्तिरित्यर्थः । तत् येषां तथाभूता
स्सन्तः । खलाः विवेकभ्रष्टास्सन्तः । गजाः अत्यन्तं मदमत्तास्सन्त
इत्यर्थः । नियन्तुः एकत्र शासितुः पित्रादेः अन्यत्र हस्तिपकस्य ।
चोदितम् प्रेरितम् एकत्र ' एवं कुरु' इति नियुक्तमर्थम्, अन्यत्र
आज्ञाम् उपदेशादिरूपाम् । न गृह्णन्ति न स्वीकुर्वन्ति, मदाविर्भाव
दशायां गजा इव यौवनप्रादुर्भावसमये खला रजोगुणप्रवृत्तयः कम
प्यगणयन्तो नितरां कामवृत्ता: उन्मार्गगामिनो भवन्ति । सन्तो न
तथेति भावः । श्लिष्टोपमेयमिति केचित् । श्लेष इति प्रामाणिकाः ।
कादम्बर्याम् श्रृण्वन्तोऽपि च गज निमीलिते नावधारयन्तः खेदयन्ति
"
गुरून् इत्याह भट्टबाणः ॥
उपदेशायोपक्रमते
168
(8
-
सदान्धकारो हि महानिशीथिनी
प्रबोधचन्द्र प्रतिरोधकालिका ।
मनोजमत्तद्विप वैजयन्तिका
शरीरिणां शश्वदलङ्घिनी दशा ॥
24
11
मदान्धेति ॥ तिौ । यत इत्यर्थः ।
अन्ध - दृष्ट्युपघाते
"
इत्य
अन्धनम् अन्धः । भावे घञ् । अन्धं करोतीत्यन्धकारः तिमिरम् ।
कर्मण्यण् । 'अन्धकारोऽस्त्रियां ध्वान्तं तमिस्रं तिमिरं तमः
मरः । स इव मदः यौवनमदः वस्तुदर्शनविवेकशून्यतापादको नव
यौवनजन्योऽहङ्कार इत्यर्थः । स: आरोपविषयः प्रबोध: ज्ञानम्
उचितानुचितपर्यालोचनम् । स एव चन्द्रः अर्थप्रकाशकत्वसाम्यादुभयो
रेवमुक्तिः । तस्य प्रतिरोध: निरोध: तिरोधानम् आच्छादन मिति
द्धम् एकत्र हर्षातिशयेन अन्यत्र मदवशंगतत्वेन ।
अवरुद्धम् एकत्र
विषयग्रहणाद्विनिवृत्तम् अन्यत्र आत्मज्ञानेऽप्यसमर्थम् । चेतः चित्तम्
वृत्त्याकारपरिणतं मनः मनोवृत्तिरित्यर्थः । तत् येषां तथाभूता
स्सन्तः । खलाः विवेकभ्रष्टास्सन्तः । गजाः अत्यन्तं मदमत्तास्सन्त
इत्यर्थः । नियन्तुः एकत्र शासितुः पित्रादेः अन्यत्र हस्तिपकस्य ।
चोदितम् प्रेरितम् एकत्र ' एवं कुरु' इति नियुक्तमर्थम्, अन्यत्र
आज्ञाम् उपदेशादिरूपाम् । न गृह्णन्ति न स्वीकुर्वन्ति, मदाविर्भाव
दशायां गजा इव यौवनप्रादुर्भावसमये खला रजोगुणप्रवृत्तयः कम
प्यगणयन्तो नितरां कामवृत्ता: उन्मार्गगामिनो भवन्ति । सन्तो न
तथेति भावः । श्लिष्टोपमेयमिति केचित् । श्लेष इति प्रामाणिकाः ।
कादम्बर्याम् श्रृण्वन्तोऽपि च गज निमीलिते नावधारयन्तः खेदयन्ति
"
गुरून् इत्याह भट्टबाणः ॥
उपदेशायोपक्रमते
168
(8
-
सदान्धकारो हि महानिशीथिनी
प्रबोधचन्द्र प्रतिरोधकालिका ।
मनोजमत्तद्विप वैजयन्तिका
शरीरिणां शश्वदलङ्घिनी दशा ॥
24
11
मदान्धेति ॥ तिौ । यत इत्यर्थः ।
अन्ध - दृष्ट्युपघाते
"
इत्य
अन्धनम् अन्धः । भावे घञ् । अन्धं करोतीत्यन्धकारः तिमिरम् ।
कर्मण्यण् । 'अन्धकारोऽस्त्रियां ध्वान्तं तमिस्रं तिमिरं तमः
मरः । स इव मदः यौवनमदः वस्तुदर्शनविवेकशून्यतापादको नव
यौवनजन्योऽहङ्कार इत्यर्थः । स: आरोपविषयः प्रबोध: ज्ञानम्
उचितानुचितपर्यालोचनम् । स एव चन्द्रः अर्थप्रकाशकत्वसाम्यादुभयो
रेवमुक्तिः । तस्य प्रतिरोध: निरोध: तिरोधानम् आच्छादन मिति