मधुराविजयम् /299
This page has not been fully proofread.
मधुराविजये
"
'प्रतीते प्रथितख्यातवित्त
बीजस्य फलदायकत्वस्य लोके प्रत्यक्षदृष्टत्वादिति भावः । अरातयः
शत्रवः 'अभिघातिपरारातिप्रत्यथिपरिपन्थिनः' इति शत्रुपर्यायेष्वमरः ।
तेषाम् वर्गः समूहः समैरुपलक्षितः । 'समैर्वर्ग:' इत्यमरः । तस्य
उन्मथनम् हननम् " तृणात्युन्मथतीति च
षण्ण्वतिहिंसायामुक्ताः
इति भट्टमल्लः । तेन विश्रुतम् प्रख्यातम् ।
विज्ञातविश्रुताः' इत्यमरः । शत्रूणां सर्वेषां भयजनकमिति यावत् ।
अपिशब्दोऽत्र कृत्रिमविनयाभावमस्य कथयति । विजितेन्द्रियस्यैव सकल
शात्रवविजयलाभादिति भावः । अमुं वर्ण्यमानम् कम्पनम् । अत्यन्त
विनीतम् अत्यधिकविनयवन्तम् सर्वविधविनयसंभृतमिति यावत् ।
विधातुम् कर्तुम् । अर्थेन अभिधेयेन गम्भीरार्थेनेत्यर्थः । 'अर्थोभिधेय
रैवस्तुप्रयोजननिवृत्तिषु' इत्यमरः । उल्लसितम् प्रकाशमानम् । उत्पूर्व
काल्लसतेः कर्तरि क्तः । तेन । वाङ्मयेन प्रचुरै: वाग्भिः बहुलोक्ति
भिरित्यर्थः । प्राचुर्यार्थे भयट् । एवम् इत्थम् वक्ष्यमाणप्रकारेण । उपा
दिशत् उपदिदेश । उपपूर्वकाङ्पूर्वकाद्दिशतेर्लङ् । अविनीतस्य सम्पदो
विपदन्ता इति कुमरं विनीततरं कर्तुमैच्छद्राजा बुक्क इति पर
मार्थः । भट्टबाणोऽप्येवमाह शुकनासोपदेशोपक्रमणे - "आरूढविनयमपि
विनीततरमिच्छन् शुकनासस्सविस्तरमुवाच " इति ॥
164
...
"यौवनं धनसम्पत्तिः प्रभुत्वमविवेकिता, एकैकमप्यनर्था" येत्युक्तचतु
ष्टये यौवनमदोऽप्येकम् । तदनर्थादात्मानं रक्षितुमुपदेशमन्तरा नान्या
गतिरिति स्वोपदिश्यमानार्थं
प्रति कम्पराजमुन्मुखीकुर्वंस्तदावश्य
कतां प्रथमतो निरूपयति
-
धियः प्रकाशादुपदेशसंभृता
त्तमो हि तारुण्यविजृम्भितं जनाः ।
समुज्झितुं तात भवन्ति पारिता
स्तदेतदाकर्णयितुं त्वमर्हसि ॥
21
"
'प्रतीते प्रथितख्यातवित्त
बीजस्य फलदायकत्वस्य लोके प्रत्यक्षदृष्टत्वादिति भावः । अरातयः
शत्रवः 'अभिघातिपरारातिप्रत्यथिपरिपन्थिनः' इति शत्रुपर्यायेष्वमरः ।
तेषाम् वर्गः समूहः समैरुपलक्षितः । 'समैर्वर्ग:' इत्यमरः । तस्य
उन्मथनम् हननम् " तृणात्युन्मथतीति च
षण्ण्वतिहिंसायामुक्ताः
इति भट्टमल्लः । तेन विश्रुतम् प्रख्यातम् ।
विज्ञातविश्रुताः' इत्यमरः । शत्रूणां सर्वेषां भयजनकमिति यावत् ।
अपिशब्दोऽत्र कृत्रिमविनयाभावमस्य कथयति । विजितेन्द्रियस्यैव सकल
शात्रवविजयलाभादिति भावः । अमुं वर्ण्यमानम् कम्पनम् । अत्यन्त
विनीतम् अत्यधिकविनयवन्तम् सर्वविधविनयसंभृतमिति यावत् ।
विधातुम् कर्तुम् । अर्थेन अभिधेयेन गम्भीरार्थेनेत्यर्थः । 'अर्थोभिधेय
रैवस्तुप्रयोजननिवृत्तिषु' इत्यमरः । उल्लसितम् प्रकाशमानम् । उत्पूर्व
काल्लसतेः कर्तरि क्तः । तेन । वाङ्मयेन प्रचुरै: वाग्भिः बहुलोक्ति
भिरित्यर्थः । प्राचुर्यार्थे भयट् । एवम् इत्थम् वक्ष्यमाणप्रकारेण । उपा
दिशत् उपदिदेश । उपपूर्वकाङ्पूर्वकाद्दिशतेर्लङ् । अविनीतस्य सम्पदो
विपदन्ता इति कुमरं विनीततरं कर्तुमैच्छद्राजा बुक्क इति पर
मार्थः । भट्टबाणोऽप्येवमाह शुकनासोपदेशोपक्रमणे - "आरूढविनयमपि
विनीततरमिच्छन् शुकनासस्सविस्तरमुवाच " इति ॥
164
...
"यौवनं धनसम्पत्तिः प्रभुत्वमविवेकिता, एकैकमप्यनर्था" येत्युक्तचतु
ष्टये यौवनमदोऽप्येकम् । तदनर्थादात्मानं रक्षितुमुपदेशमन्तरा नान्या
गतिरिति स्वोपदिश्यमानार्थं
प्रति कम्पराजमुन्मुखीकुर्वंस्तदावश्य
कतां प्रथमतो निरूपयति
-
धियः प्रकाशादुपदेशसंभृता
त्तमो हि तारुण्यविजृम्भितं जनाः ।
समुज्झितुं तात भवन्ति पारिता
स्तदेतदाकर्णयितुं त्वमर्हसि ॥
21