मधुराविजयम् /273
This page has not been fully proofread.
मधुराविजये
"
,
जन्मनो: ' इति सुधा । स इव । तैः पूर्वोक्त: त्रिभिः त्रिसंख्याकैः
अपि समुच्चये । अविनाभूतैः सर्वैस्तैरित्यर्थः । तनूजैः औरसैः पुत्रैः
८४५०९अभासीत् अशोभत । लोके सर्वत्र प्रसिद्धिमादित्यर्थः । भा दीप्तौ -
लुङ् । यमरमनमाता ' मिति सगिटौ । यथावा प्रमादमभजद्भि
स्वनेत्रैरेव प्रपञ्चरक्षणादिसर्व कार्यार्थसिद्धिर्भगवतः यथावा तिसृभिश
क्तिभिरेव परस्पर सहकारिणीभिरात्मोदयादिरूपाया नीतेस्संसिद्धि यथा
वा पार्थक्यमनाश्रयद्भिः पुरुषार्थेस्संसारस्य सारवत्तासिद्धिः तथैवैक
मत्यमयद्भिर्वीरवरैः प्रज्ञावद्भिः कुमारैस्तस्य सुलभा कीर्तिसमृद्धिसंसिद्धि
रासीदिति तात्पर्यार्थः । धर्मेक्यवती मालोपमेयम् । यथावा पुष्पेणैकैन
सममपरस्य पुष्पस्य ग्रथनं तद्वदुपमानानां परस्परमत्र
इति मालोपमाव्यवहारः । नेवैरित्यङ्गोपमायां
संबन्ध
दोऽस्ति तथाप्येतादृश्यामुपमायां स
यद्यपि लिङ्गभे
न दोषः ।
" न लिङ्गवचने भिन्ने
यथाह दण्डी
न होनाधिकते अपि । उपमादूषणायालं
उदाज़हार चापि स एवेत्थम्
"
यत्रोद्वेगो न धीमताम् ॥
"
इति ।
स्त्रीव गच्छति षण्डोऽयं वक्त्येषा स्त्री पुमानयम्' इत्यादि ।
।
138
८
"
सर्गान्ते वृत्तभेदः आदृतः ।
तेयं मालिनी भोगिलोकैः' इति लक्षणात् । कालिदासोऽप्येवमेवोप
वृत्तं तु मालिनी ।
ननमयययु
संजहार रघुवंशे दशमं सर्गम् " सुरगज इव दन्तैर्भग्नदैत्यासिधारै
र्नयइत्र पणबन्धव्यक्तयोगै रुपायैः । हरिरिव युगदीर्घेर्दोभिरङ्गैस्तदीयैः ।
पतिरवनिपतीनां तैश्चकाशे चतुभिः ॥" इति ॥
॥
इति
श्रीगङ्गादेव्या विरचिते
मधुराविजयनाम्नि वीरकम्परायचरिते
कुमारजननं नाम द्वितीय सर्गः
"
,
जन्मनो: ' इति सुधा । स इव । तैः पूर्वोक्त: त्रिभिः त्रिसंख्याकैः
अपि समुच्चये । अविनाभूतैः सर्वैस्तैरित्यर्थः । तनूजैः औरसैः पुत्रैः
८४५०९अभासीत् अशोभत । लोके सर्वत्र प्रसिद्धिमादित्यर्थः । भा दीप्तौ -
लुङ् । यमरमनमाता ' मिति सगिटौ । यथावा प्रमादमभजद्भि
स्वनेत्रैरेव प्रपञ्चरक्षणादिसर्व कार्यार्थसिद्धिर्भगवतः यथावा तिसृभिश
क्तिभिरेव परस्पर सहकारिणीभिरात्मोदयादिरूपाया नीतेस्संसिद्धि यथा
वा पार्थक्यमनाश्रयद्भिः पुरुषार्थेस्संसारस्य सारवत्तासिद्धिः तथैवैक
मत्यमयद्भिर्वीरवरैः प्रज्ञावद्भिः कुमारैस्तस्य सुलभा कीर्तिसमृद्धिसंसिद्धि
रासीदिति तात्पर्यार्थः । धर्मेक्यवती मालोपमेयम् । यथावा पुष्पेणैकैन
सममपरस्य पुष्पस्य ग्रथनं तद्वदुपमानानां परस्परमत्र
इति मालोपमाव्यवहारः । नेवैरित्यङ्गोपमायां
संबन्ध
दोऽस्ति तथाप्येतादृश्यामुपमायां स
यद्यपि लिङ्गभे
न दोषः ।
" न लिङ्गवचने भिन्ने
यथाह दण्डी
न होनाधिकते अपि । उपमादूषणायालं
उदाज़हार चापि स एवेत्थम्
"
यत्रोद्वेगो न धीमताम् ॥
"
इति ।
स्त्रीव गच्छति षण्डोऽयं वक्त्येषा स्त्री पुमानयम्' इत्यादि ।
।
138
८
"
सर्गान्ते वृत्तभेदः आदृतः ।
तेयं मालिनी भोगिलोकैः' इति लक्षणात् । कालिदासोऽप्येवमेवोप
वृत्तं तु मालिनी ।
ननमयययु
संजहार रघुवंशे दशमं सर्गम् " सुरगज इव दन्तैर्भग्नदैत्यासिधारै
र्नयइत्र पणबन्धव्यक्तयोगै रुपायैः । हरिरिव युगदीर्घेर्दोभिरङ्गैस्तदीयैः ।
पतिरवनिपतीनां तैश्चकाशे चतुभिः ॥" इति ॥
॥
इति
श्रीगङ्गादेव्या विरचिते
मधुराविजयनाम्नि वीरकम्परायचरिते
कुमारजननं नाम द्वितीय सर्गः