मधुराविजयम् /266
This page has not been fully proofread.
द्वितीयः
न्दम् पद्ममिव । अराणि दलानि विन्दते लभते इति 'गवादिषु
।
विन्देस्संज्ञाया ' मिति शः आलक्ष्याः ईषद्विलोकनीयाः अस्फुटत्वा
द्वालानां हासस्येत्यर्थः । अङ्कङ्कुरा इव दन्ताः दन्ताङ्कुराः अङ्क,
रवद् बहिः किञ्चित्प्रकाशमाना दन्ता इत्यर्थः । तैः करणभूतैः । दर्श
नीयम् सर्वजनप्रेक्षणीयम् सुन्दरमिति यावत् । शोभनः गन्धः यस्य
सुगन्धि । ' गन्धस्येत्त्वे तदेकान्तग्रहण ' मिति गन्धस्येत्त्वम् । पद्मिनी
जातिस्त्रीणामिव पुरुषाणामपि केषांचिन्महतामास्यसौगन्ध्यस्य निर
पायित्वादित्वं न विरुध्यते । नित्यसौरभातिशायीत्यर्थ: । तस्य शिशो:
"
"
आननम् मुखम् जिघ्रन् आघ्रायन् तत्परीमलातिशयजन्यं सौख्य
मनुभवन्नित्यर्थः । 'त्रा गन्धोपादाने' लटश्शतरि शपि 'पाघ्रा'
-
ध्मेत्यादिना जिघ्रादेशः । तृप्तिम सौहित्यम, एतावतालमिति संप्रीण
नम् ' सौहित्यं तर्पणं तृप्ति: ' इत्यमरः । न आससाद नालभत
नैव प्राप । पुनः पुनरपि तदाननमाघ्रातुमेव प्रायततेत्यर्थः । तादृश
सौख्यानुभूतेरन्यत्रालाभादिति भावः । पद्मसौरभसदृशं तन्मुखसौरभं
हंसमिव तदास्वादरसिकं राजानं घ्राणेन्द्रियप्रीतिजननद्वारा समधिक
प्रीतिभाजनं चकारेति निष्कृष्टोऽर्थः । हंस: पद्मवनं समिच्छति य
थेत्याचार्य सूक्त्या पद्मसौरभेऽतिप्रीतिर्मरालानां ज्ञायते । स्तबकोपमा
चेयम् । यथाह दण्डी अनेकस्यार्थयुग्मस्य सादृश्यं स्तबकोपमा ।
'श्रितोऽस्मि चरणे विष्णो: भृङ्गस्तामरसे यथा' इति । दन्ताङ्क र
दर्शनीयत्वमुखसुगन्धित्वे विशेषणगत्या राज्ञस्तृप्त्यभावे हेतुभूते जाते
इति वाक्यार्थं प्रति पदार्थहेतुकं काव्यलिङ्गमलङ्कारः । उपमया च
पुष्टिमाप्नोत्ययमित्येतयोरङ्गाङ्गिभावः ॥
"}
1
-
"
"
"पुत्त्रस्पर्शात्सुखतरस्पर्शो लोके न विद्यत "
विवृण्वती स्पर्शेन्द्रियसुखानुभूति राज्ञः कीर्तयति –
तथा न कर्पूरभरैर्न हारैः
न चन्दनैर्नाप्यमृतांशुपादैः ।
131
इत्याम्नायवाक्यं
न्दम् पद्ममिव । अराणि दलानि विन्दते लभते इति 'गवादिषु
।
विन्देस्संज्ञाया ' मिति शः आलक्ष्याः ईषद्विलोकनीयाः अस्फुटत्वा
द्वालानां हासस्येत्यर्थः । अङ्कङ्कुरा इव दन्ताः दन्ताङ्कुराः अङ्क,
रवद् बहिः किञ्चित्प्रकाशमाना दन्ता इत्यर्थः । तैः करणभूतैः । दर्श
नीयम् सर्वजनप्रेक्षणीयम् सुन्दरमिति यावत् । शोभनः गन्धः यस्य
सुगन्धि । ' गन्धस्येत्त्वे तदेकान्तग्रहण ' मिति गन्धस्येत्त्वम् । पद्मिनी
जातिस्त्रीणामिव पुरुषाणामपि केषांचिन्महतामास्यसौगन्ध्यस्य निर
पायित्वादित्वं न विरुध्यते । नित्यसौरभातिशायीत्यर्थ: । तस्य शिशो:
"
"
आननम् मुखम् जिघ्रन् आघ्रायन् तत्परीमलातिशयजन्यं सौख्य
मनुभवन्नित्यर्थः । 'त्रा गन्धोपादाने' लटश्शतरि शपि 'पाघ्रा'
-
ध्मेत्यादिना जिघ्रादेशः । तृप्तिम सौहित्यम, एतावतालमिति संप्रीण
नम् ' सौहित्यं तर्पणं तृप्ति: ' इत्यमरः । न आससाद नालभत
नैव प्राप । पुनः पुनरपि तदाननमाघ्रातुमेव प्रायततेत्यर्थः । तादृश
सौख्यानुभूतेरन्यत्रालाभादिति भावः । पद्मसौरभसदृशं तन्मुखसौरभं
हंसमिव तदास्वादरसिकं राजानं घ्राणेन्द्रियप्रीतिजननद्वारा समधिक
प्रीतिभाजनं चकारेति निष्कृष्टोऽर्थः । हंस: पद्मवनं समिच्छति य
थेत्याचार्य सूक्त्या पद्मसौरभेऽतिप्रीतिर्मरालानां ज्ञायते । स्तबकोपमा
चेयम् । यथाह दण्डी अनेकस्यार्थयुग्मस्य सादृश्यं स्तबकोपमा ।
'श्रितोऽस्मि चरणे विष्णो: भृङ्गस्तामरसे यथा' इति । दन्ताङ्क र
दर्शनीयत्वमुखसुगन्धित्वे विशेषणगत्या राज्ञस्तृप्त्यभावे हेतुभूते जाते
इति वाक्यार्थं प्रति पदार्थहेतुकं काव्यलिङ्गमलङ्कारः । उपमया च
पुष्टिमाप्नोत्ययमित्येतयोरङ्गाङ्गिभावः ॥
"}
1
-
"
"
"पुत्त्रस्पर्शात्सुखतरस्पर्शो लोके न विद्यत "
विवृण्वती स्पर्शेन्द्रियसुखानुभूति राज्ञः कीर्तयति –
तथा न कर्पूरभरैर्न हारैः
न चन्दनैर्नाप्यमृतांशुपादैः ।
131
इत्याम्नायवाक्यं