मधुराविजयम् /261
This page has not been fully proofread.
मधुराविजये
स्वार्थे
क्रया रोमहर्षणम् । रोमोद्गम उद्धर्षणमुल्लासकमित्यपि '
तैः प्रयोज्यकर्तृभिः । अङ्गान्येव अङ्गका
प्रतीकोऽवयवः' इत्यमरः । तेभ्यः । बहिः बाह्य तेषां
इत्यर्थः ।
"
1
' अपपरिवहिरञ्चवः पञ्चम्या ' इति समासविधानसामर्थ्या
द्वहियोंगे पञ्चमी । प्रादुर्बभूवे आविरभावि प्राकाश्यतेत्यर्थः ।
प्राकाश्ये प्रादुराविस्स्या' दित्यमरः । प्रादुरित्यव्ययपूर्वाद्भवतेः भावेलिट् ।
गृह ान्तरान्निष्कासितो जनो यथावा तद्वहिरागत्य तिष्ठति तद्वदिति
भिाव: । प्राय इति संभावनायाम् । नूनमित्यर्थः । पुत्वदर्शन संजात
हर्षपारवश्यसंभूतानां पुलकाङ्क, राणामन्तरतिरिच्यमानप्रीत्यतिशयान्निष्का
सितानां सतां बहिःप्रकाशोऽभूदिति कविप्रौढोक्तिमूलेयं क्रियोत्प्रेक्षा ॥
126
जातस्य कुमारस्य श्लोकद्वयेन संस्कारद्वयं कथ्यते
ततः प्रतीतेऽह्नि पुरोहितेन
नरेन्द्रसूनुः कृतजातकर्मा ।
समिद्धतेजास्समतामयासी
न्मन्त्रप्रणीतेन मखानलेन ॥
इति हैमः ।
। अङ्गं
बहिः प्रदेश
े
-
6
33 "
तत इति ॥ ततः तस्मात् । पञ्चम्यास्तसिः । कुमारदर्शनादन
न्तरमित्यर्थः । प्रतीते शास्त्रेषु प्रसिद्धे शास्त्रविहिते इत्यर्थः । अह्नि
दिने । पुरोहितेन पुरोधसा कुलगुरुणा । कृतम् जातकर्म तदाख्यः
संस्कारः येन तथोक्तः । तथभूतः । नरेन्द्रसूनुः राजकुमारः । कर्ता ।
समिद्धम् प्रदीप्तम् जाज्वल्यमानम् तेजः दीप्तिः 'तेजः प्रभावे
दीप्तौ च ' इत्यमरः । तत् यस्य तादृशस्सन् । मन्त्रैः वेदांशै: 'मन्त्रौ
गूढोक्तवेदांशी' इति नानार्थरत्नमाला । प्रणीतेन संस्कृतेन गुणाधानं
प्रापितेन 'प्रणीतस्संस्कृतोऽनल:' इत्यमरः । अग्निशब्दप्रयोगोऽत्र गोबली
वर्दन्यायेन । मखानलेन यज्ञाग्निना । तस्य स्वतः परमपवित्रत्वेन
स्वार्थे
क्रया रोमहर्षणम् । रोमोद्गम उद्धर्षणमुल्लासकमित्यपि '
तैः प्रयोज्यकर्तृभिः । अङ्गान्येव अङ्गका
प्रतीकोऽवयवः' इत्यमरः । तेभ्यः । बहिः बाह्य तेषां
इत्यर्थः ।
"
1
' अपपरिवहिरञ्चवः पञ्चम्या ' इति समासविधानसामर्थ्या
द्वहियोंगे पञ्चमी । प्रादुर्बभूवे आविरभावि प्राकाश्यतेत्यर्थः ।
प्राकाश्ये प्रादुराविस्स्या' दित्यमरः । प्रादुरित्यव्ययपूर्वाद्भवतेः भावेलिट् ।
गृह ान्तरान्निष्कासितो जनो यथावा तद्वहिरागत्य तिष्ठति तद्वदिति
भिाव: । प्राय इति संभावनायाम् । नूनमित्यर्थः । पुत्वदर्शन संजात
हर्षपारवश्यसंभूतानां पुलकाङ्क, राणामन्तरतिरिच्यमानप्रीत्यतिशयान्निष्का
सितानां सतां बहिःप्रकाशोऽभूदिति कविप्रौढोक्तिमूलेयं क्रियोत्प्रेक्षा ॥
126
जातस्य कुमारस्य श्लोकद्वयेन संस्कारद्वयं कथ्यते
ततः प्रतीतेऽह्नि पुरोहितेन
नरेन्द्रसूनुः कृतजातकर्मा ।
समिद्धतेजास्समतामयासी
न्मन्त्रप्रणीतेन मखानलेन ॥
इति हैमः ।
। अङ्गं
बहिः प्रदेश
े
-
6
33 "
तत इति ॥ ततः तस्मात् । पञ्चम्यास्तसिः । कुमारदर्शनादन
न्तरमित्यर्थः । प्रतीते शास्त्रेषु प्रसिद्धे शास्त्रविहिते इत्यर्थः । अह्नि
दिने । पुरोहितेन पुरोधसा कुलगुरुणा । कृतम् जातकर्म तदाख्यः
संस्कारः येन तथोक्तः । तथभूतः । नरेन्द्रसूनुः राजकुमारः । कर्ता ।
समिद्धम् प्रदीप्तम् जाज्वल्यमानम् तेजः दीप्तिः 'तेजः प्रभावे
दीप्तौ च ' इत्यमरः । तत् यस्य तादृशस्सन् । मन्त्रैः वेदांशै: 'मन्त्रौ
गूढोक्तवेदांशी' इति नानार्थरत्नमाला । प्रणीतेन संस्कृतेन गुणाधानं
प्रापितेन 'प्रणीतस्संस्कृतोऽनल:' इत्यमरः । अग्निशब्दप्रयोगोऽत्र गोबली
वर्दन्यायेन । मखानलेन यज्ञाग्निना । तस्य स्वतः परमपवित्रत्वेन