मधुराविजयम् /243
This page has not been fully proofread.
मधुराविजये
मुक्तामयानीति, मौक्तिकमणीन् तस्मा उपायनतया प्रेषयन्नेत इति च
ज्ञायते ॥
108
महावीरता शिशौ वर्ण्यते –
स्ववैरिभूतान् मृगयासु सिंहान्
हन्ता प्रवीरोऽयमिति प्रहर्षात् ।
प्रभिन्नगण्डस्त्र तदानधारा
जगर्जुरुच्चैर्जयकुञ्जरेन्द्राः ॥
19 11
स्ववैरीति ॥ जयावहाः कुञ्जरेन्द्राः जयकुञ्जरेन्द्राः । विजय
दन्तिवराः गन्धगजश्रेष्ठाः । अयम् सन्निकृष्ट प्रकृतः । प्रकृष्टो वीर
प्रवीरः । प्रादिसमासः । वीरवर्यः कुमार इत्यर्थः ।
टेषु । 'आखेटो मृगया स्त्रियाम्' इत्यमरः । स्वेषाम् हस्तिना
मृगयासु आखे
मित्यर्थः । वैरिणः शात्रवाः भूताः जाताः सहजवैरिण इत्यर्थः ।
सिंहस्वप्नोऽपि गजानां मारक इति प्रसिद्धेः । तान् सिंहान् मृगेन्द्रान्
,
'सिंहो मृगेन्द्रः पञ्चास्यः
इत्यमरः । हिसि
हिंसायामित्यस्मादचि
पृषोदरादिपाठात्सिंहः । तथाचोक्तमभियुक्तैः
"(
हिसिधातोस्सिहशब्दो
वशकान्तौ शिवस्स्मृतः । वर्णव्यत्ययतस्सिद्धौ पश्यकः कश्यपो यथा"
इति ।
हन्ता हनिष्यति संहरिष्यति इति एवम् " इति हेतुप्रकारप्रक
र्षैवमर्थव्यवस्थास्वरूपविवक्षानियमसमाप्तिप्रकृतिवक्ष्यमाणपरामर्शमतेषु
इति व्याख्या । हर्षात् हर्षं प्राप्येवेत्यर्थः । वाचकानुपादानात् गम्ये
यमुत्प्रेक्षा । प्रभिन्नाः मदोदयेन स्फुटिताः गण्डाः । कटाः 'गण्डौ
कटौ' इत्यमरः । तेभ्यः स्रुताः स्रवन्त्यः । स्रु स्रवणे आदिकर्मणि
क्तः । दानधारा: मदप्रवाहाः येषु तथोक्ताः । तथाभूतास्सन्तः ।
उच्चैः उत्कृष्टं यथा भवति तथा । महता रवेणेति यावत् । जगर्जुः
दध्वनु: अबृंहन्नित्यर्थः । 'जीमूतानां स्तनयति गदयत्यपि गर्जति
1
"
"
मुक्तामयानीति, मौक्तिकमणीन् तस्मा उपायनतया प्रेषयन्नेत इति च
ज्ञायते ॥
108
महावीरता शिशौ वर्ण्यते –
स्ववैरिभूतान् मृगयासु सिंहान्
हन्ता प्रवीरोऽयमिति प्रहर्षात् ।
प्रभिन्नगण्डस्त्र तदानधारा
जगर्जुरुच्चैर्जयकुञ्जरेन्द्राः ॥
19 11
स्ववैरीति ॥ जयावहाः कुञ्जरेन्द्राः जयकुञ्जरेन्द्राः । विजय
दन्तिवराः गन्धगजश्रेष्ठाः । अयम् सन्निकृष्ट प्रकृतः । प्रकृष्टो वीर
प्रवीरः । प्रादिसमासः । वीरवर्यः कुमार इत्यर्थः ।
टेषु । 'आखेटो मृगया स्त्रियाम्' इत्यमरः । स्वेषाम् हस्तिना
मृगयासु आखे
मित्यर्थः । वैरिणः शात्रवाः भूताः जाताः सहजवैरिण इत्यर्थः ।
सिंहस्वप्नोऽपि गजानां मारक इति प्रसिद्धेः । तान् सिंहान् मृगेन्द्रान्
,
'सिंहो मृगेन्द्रः पञ्चास्यः
इत्यमरः । हिसि
हिंसायामित्यस्मादचि
पृषोदरादिपाठात्सिंहः । तथाचोक्तमभियुक्तैः
"(
हिसिधातोस्सिहशब्दो
वशकान्तौ शिवस्स्मृतः । वर्णव्यत्ययतस्सिद्धौ पश्यकः कश्यपो यथा"
इति ।
हन्ता हनिष्यति संहरिष्यति इति एवम् " इति हेतुप्रकारप्रक
र्षैवमर्थव्यवस्थास्वरूपविवक्षानियमसमाप्तिप्रकृतिवक्ष्यमाणपरामर्शमतेषु
इति व्याख्या । हर्षात् हर्षं प्राप्येवेत्यर्थः । वाचकानुपादानात् गम्ये
यमुत्प्रेक्षा । प्रभिन्नाः मदोदयेन स्फुटिताः गण्डाः । कटाः 'गण्डौ
कटौ' इत्यमरः । तेभ्यः स्रुताः स्रवन्त्यः । स्रु स्रवणे आदिकर्मणि
क्तः । दानधारा: मदप्रवाहाः येषु तथोक्ताः । तथाभूतास्सन्तः ।
उच्चैः उत्कृष्टं यथा भवति तथा । महता रवेणेति यावत् । जगर्जुः
दध्वनु: अबृंहन्नित्यर्थः । 'जीमूतानां स्तनयति गदयत्यपि गर्जति
1
"
"