मधुराविजयम् /228
This page has not been fully proofread.
23]
नैव पूज्यपूजाव्यतिक्रमदोषप्रसङ्गोऽस्मिन्नित्यलं ग्रन्थविस्तरेण ॥
(
द्वितीय सर्गः
शिशोर्जननं वर्णयिष्यन्ती दोहदवर्णनानन्तरं गर्भाभिवृद्धिमाचष्टे-
क्रमाज्जहद्भिः ऋशिमानमङ्ग
र्मुखेन मुग्धालसलोचनेन ।
मध्येन च व्यक्तवलित्रयेण
नरेश्वरं नन्दयति स्म राज्ञी ।
n 9 n
6
"
क्रमादिति ॥ राज्ञी राजपत्नी देवायी ऋशिमानम् कृशत्वम्
क्षैण्यम् (गर्भधारणादागतम ) ' वर्णदृढादिभ्यः ष्यञ्चे' ति कृशशब्दादि
मनच् । 'र ऋतो हलादेर्लंघो' रिति ऋतो रादेशः । कृशशब्दोऽयं
'परिगणनं क्रियते 'पृथुमृदुकृशभृशदृढपरिवृढानामिति वक्तव्य' मिति
महाभाष्ये रविधौ परिगणितः । क्रमात् क्रमेण शनैश्शनैः दिनक्रमेणेति
यावत् । जहद्भिः उत्सृजद्भिः दूरीकुर्वद्भिः वर्धमानैरित्यर्थः। ओहाक्
त्यागे - इत्यस्मात्परस्मैपदिन: लटश्शतरि रूपम् । अङ्ग: अवयवैः ।
क़रणैः। 'अङ्गं प्रतीकोऽवयवोपघनः इत्यमरः । मुग्धानि सौम्यानि
प्रसन्नानि 'मुग्धस्सौम्ये नवे मुढ़े' इति वैजयन्ती । अलसानि मान्द्यवन्ति
मन्दमन्दप्रसरणानीत्यर्थः । तथाविधानि लोचनानि नेत्राणि यस्य तेन ।
लोचनं नयनं नेत्र ' मित्यमरः । मुखेन आननेन ' आननं लपनं मुख
मित्यमरः । व्यक्तम् स्फुटम् प्रकाशमानम् इष्टिगोचरतां गतमिति
यावत् । वलीनां त्रयम् उदरगतास्तिस्रो रेखाः ' वलिवली चाप्युदरे
रेखा ' इति नानार्थ रत्नमाला । ताः यस्य तेन । मध्येन मध्यभागेन
मध्यमं चावलग्नं च मध्योऽस्त्री '
।
>
,
अवलग्नेन
च्चये । एतैरङ्गनेत्रमध्यभाग़ै स्सविशेषैस्त्रिभिरपीत्यर्थः
टुनदि समृद्धौ
पतिम् राजानम् नन्दयति स्म आनन्दयदित्यर्थः ।
णिच् । 'लट् स्म' इति लिटोsपवादो लट् । त्यक्तवलीत्रयेणेति
6
93
इत्यमरः । च समु
। नरेश्वरम् नर
"
7
नैव पूज्यपूजाव्यतिक्रमदोषप्रसङ्गोऽस्मिन्नित्यलं ग्रन्थविस्तरेण ॥
(
द्वितीय सर्गः
शिशोर्जननं वर्णयिष्यन्ती दोहदवर्णनानन्तरं गर्भाभिवृद्धिमाचष्टे-
क्रमाज्जहद्भिः ऋशिमानमङ्ग
र्मुखेन मुग्धालसलोचनेन ।
मध्येन च व्यक्तवलित्रयेण
नरेश्वरं नन्दयति स्म राज्ञी ।
n 9 n
6
"
क्रमादिति ॥ राज्ञी राजपत्नी देवायी ऋशिमानम् कृशत्वम्
क्षैण्यम् (गर्भधारणादागतम ) ' वर्णदृढादिभ्यः ष्यञ्चे' ति कृशशब्दादि
मनच् । 'र ऋतो हलादेर्लंघो' रिति ऋतो रादेशः । कृशशब्दोऽयं
'परिगणनं क्रियते 'पृथुमृदुकृशभृशदृढपरिवृढानामिति वक्तव्य' मिति
महाभाष्ये रविधौ परिगणितः । क्रमात् क्रमेण शनैश्शनैः दिनक्रमेणेति
यावत् । जहद्भिः उत्सृजद्भिः दूरीकुर्वद्भिः वर्धमानैरित्यर्थः। ओहाक्
त्यागे - इत्यस्मात्परस्मैपदिन: लटश्शतरि रूपम् । अङ्ग: अवयवैः ।
क़रणैः। 'अङ्गं प्रतीकोऽवयवोपघनः इत्यमरः । मुग्धानि सौम्यानि
प्रसन्नानि 'मुग्धस्सौम्ये नवे मुढ़े' इति वैजयन्ती । अलसानि मान्द्यवन्ति
मन्दमन्दप्रसरणानीत्यर्थः । तथाविधानि लोचनानि नेत्राणि यस्य तेन ।
लोचनं नयनं नेत्र ' मित्यमरः । मुखेन आननेन ' आननं लपनं मुख
मित्यमरः । व्यक्तम् स्फुटम् प्रकाशमानम् इष्टिगोचरतां गतमिति
यावत् । वलीनां त्रयम् उदरगतास्तिस्रो रेखाः ' वलिवली चाप्युदरे
रेखा ' इति नानार्थ रत्नमाला । ताः यस्य तेन । मध्येन मध्यभागेन
मध्यमं चावलग्नं च मध्योऽस्त्री '
।
>
,
अवलग्नेन
च्चये । एतैरङ्गनेत्रमध्यभाग़ै स्सविशेषैस्त्रिभिरपीत्यर्थः
टुनदि समृद्धौ
पतिम् राजानम् नन्दयति स्म आनन्दयदित्यर्थः ।
णिच् । 'लट् स्म' इति लिटोsपवादो लट् । त्यक्तवलीत्रयेणेति
6
93
इत्यमरः । च समु
। नरेश्वरम् नर
"
7