मधुराविजयम् /219
This page has not been fully proofread.
84
मधुराविजये
हृत्य स्फुटीचक़ारालङ्कारसर्वस्वकारः ॥
तस्मिन् समये तस्यामभिव्यक्तान् दोहदान् विशदयन्ती प्रह्ला
दादिषु भक्तिरिव साम्राज्यधौरेयताधैर्यशौर्यपौरुषसाहसादयो गुणाः
आगर्भसिद्धा एतस्येति वर्णयति कैश्चन श्लोकैः । तत्र धुरीणता ताव
दत्र प्रस्तूयते
।
गर्भस्थितस्येव शिशोविधातुं
वसुन्धरामण्डलभारशिक्षाम् ।
अरोचयत्पार्थिवधर्मपत्नी
े
मन्ये मृदास्वादरसानुबन्धम् ॥
11 3 11
"
।
गर्भस्थितस्येति ॥ पृथिव्याः ईश्वर: पार्थिवः । 'तस्येश्वर '
इत्यञ् । तस्य धर्मपत्नी सहधर्मचरी भार्या न तु भोगिनीत्यर्थः ।
अश्वघासादिवत्समासः । गर्भे कुक्षौ स्थितस्य विद्यमानस्य गर्भे धृत
स्येत्यर्थः । शिशोः अर्भकस्य । वसु धारयति ' संज्ञायां भ्ऋत्ॠवृजि
इति खच् । खित्यनव्ययस्येति मुम् । वसुन्धरा भूमि: । 'सर्वसहा वसुमती
वसुधोर्वी वसुन्धरा ' इत्यमरः । तस्याः मण्डलस्य मण्डलाकारेण परि
णतस्य समूहस्य वा । ' मण्डलं देशबिम्बयोः । भुजङ्गभेदे परिधौ
शुनि द्वादशराजके संघाते' इति सुधा । भारः धारणम् पोषणं च
तस्य शिक्षाम् अध्यापनम् तद्विषयकोपदेशमित्यर्थः ।
विद्योपादाने ' इत्यस्माण्णिजन्तात् 'गुरोन हल: ' इति
(
शिक्ष
त्ययः । विधातुं शिक्षां कर्तुमिव " कृतौ करोत्यावहति
दधाति च " इति भट्टमल्ल । इवेति संभावनायाम् । मृदः मृत्ति
कायाः आस्वादः भक्षणम् । तस्मिन् रसः रागः
अभिलाषाति
"
शयः । " शृङ्गारादौ त्रिषे वीर्ये गुणे
इत्यमरः ।
रागे द्रवे रसः
तस्य अनुबन्धः अविच्छिन्ना प्रवृत्तिः । तम् सदा मृद्भक्षणैकतत्परता
े
े
१
D
भावे अप्र
विदधात्या
मधुराविजये
हृत्य स्फुटीचक़ारालङ्कारसर्वस्वकारः ॥
तस्मिन् समये तस्यामभिव्यक्तान् दोहदान् विशदयन्ती प्रह्ला
दादिषु भक्तिरिव साम्राज्यधौरेयताधैर्यशौर्यपौरुषसाहसादयो गुणाः
आगर्भसिद्धा एतस्येति वर्णयति कैश्चन श्लोकैः । तत्र धुरीणता ताव
दत्र प्रस्तूयते
।
गर्भस्थितस्येव शिशोविधातुं
वसुन्धरामण्डलभारशिक्षाम् ।
अरोचयत्पार्थिवधर्मपत्नी
े
मन्ये मृदास्वादरसानुबन्धम् ॥
11 3 11
"
।
गर्भस्थितस्येति ॥ पृथिव्याः ईश्वर: पार्थिवः । 'तस्येश्वर '
इत्यञ् । तस्य धर्मपत्नी सहधर्मचरी भार्या न तु भोगिनीत्यर्थः ।
अश्वघासादिवत्समासः । गर्भे कुक्षौ स्थितस्य विद्यमानस्य गर्भे धृत
स्येत्यर्थः । शिशोः अर्भकस्य । वसु धारयति ' संज्ञायां भ्ऋत्ॠवृजि
इति खच् । खित्यनव्ययस्येति मुम् । वसुन्धरा भूमि: । 'सर्वसहा वसुमती
वसुधोर्वी वसुन्धरा ' इत्यमरः । तस्याः मण्डलस्य मण्डलाकारेण परि
णतस्य समूहस्य वा । ' मण्डलं देशबिम्बयोः । भुजङ्गभेदे परिधौ
शुनि द्वादशराजके संघाते' इति सुधा । भारः धारणम् पोषणं च
तस्य शिक्षाम् अध्यापनम् तद्विषयकोपदेशमित्यर्थः ।
विद्योपादाने ' इत्यस्माण्णिजन्तात् 'गुरोन हल: ' इति
(
शिक्ष
त्ययः । विधातुं शिक्षां कर्तुमिव " कृतौ करोत्यावहति
दधाति च " इति भट्टमल्ल । इवेति संभावनायाम् । मृदः मृत्ति
कायाः आस्वादः भक्षणम् । तस्मिन् रसः रागः
अभिलाषाति
"
शयः । " शृङ्गारादौ त्रिषे वीर्ये गुणे
इत्यमरः ।
रागे द्रवे रसः
तस्य अनुबन्धः अविच्छिन्ना प्रवृत्तिः । तम् सदा मृद्भक्षणैकतत्परता
े
े
१
D
भावे अप्र
विदधात्या