मधुराविजयम् /179
This page has not been fully proofread.
मधुराविजये
अभव
आसन् अभूवन् । अपयशसो नैल्यस्य कविसमयसिद्धत्वादेवं संभाव्यते ।
तत्प्रतापमसहमानाश्शात्रवास्स्वपराजयम ङ्गीकुर्वाणास्तस्य दासा
निति परमार्थः । लोके दग्वस्य वस्तुनो नैल्यं दृश्यत इति शत्रु
भूपालकीर्तिषु जनैरीक्ष्यमाणं मालिन्यं नरेन्द्रप्रतापानलदाहप्रभवमेव
भवेदिति कीर्तीनां मलिनीभावस्य हेतुरुत्प्रेक्ष्यते । प्रतापेनलत्वरूपणा
द्रूपकमपि । एतच्चोत्प्रेक्षायामतीवोपकरोतीत्येतयोरङ्गाङ्गिभावेन सङ्करः ॥
44
बद्धास्सभाङ्गणे यस्य भान्ति स्म जयसिन्धुराः ।
बन्दीकृता इवाम्भोदा ज़ैत्रयात्रानि रोधिनः ॥
114011
जि जये एरच् ।
" यात्रा
बद्धाइति ॥ यस्य । जयनम् जयः ।
जयावहास्सिन्धुराः जयसिन्धुराः गजविशेषाः सभाया: आस्थानमन्ि
( सभाश्रयत्वात्सभाशब्देन सभामन्दिरो लक्ष्यते ) अङ्गनम, प्राङ्गणम्
तस्मिन् बद्धाः संयताः । बन्धेः क्तः । राजभिस्तदनुग्रहसंपादनायो
पदी कर्तुमानीतास्तत्र बद्धा वर्तन्त इत्यर्थः । जेतुं शीलमस्य तृच् ।
जेता जेतैत्र जैत्रः । प्रज्ञादित्वादण् । 'ज़ैत्रस्तु जेता ' इत्यमरः
तस्य यात्रा प्रस्थानम, शतृजयाय
दण्डयात्रेति यावत् ।
तु यापनेऽपि स्याद् गमनोत्सवयोः स्त्रियाम्' इति मेदिनी । तां निरोद्धुं शील
मेषां तथोक्ताः । ताच्छील्ये णिनिः । तथाभूतास्सन्तः वर्षाकालस्य राज्ञां
जैत्रयात्राया अननुकूलत्वादिति भावः । बन्दीकृताः बन्द्याम् कारागृहे कृताः
निक्षिप्ताः उपग्रहीकृता इत्यर्थः । 'प्रग्रहोपग्रहौ बन्द्याम्' इत्यमरः । सप्तमीति
योगविभागात्समासः । यद्वा । अबन्धः बन्धः कृता इति विग्रहः ।
' श्रेण्यादयः कृतादिभि' रिति समासः । श्रेण्यादिराकृतिगण इति
गणरत्नमहोदधिः । बन्दीशब्दश्चात्र शुद्धान्तादिवत् तत्स्थान् लक्षयति ।
अम्भः उदकम् ददतीति अम्भोदाः ।! ददातेः कः । त इव भान्ति स्म
प्रकाशत । 'लट् स्म' इति भूते लट् । लोके क़श्चन दुष्टस्सत्का
र्याचरणस्य विघ्नमाचरन् राज्ञा शिक्ष्यते । यदि स राज्ञ
एव
अभव
आसन् अभूवन् । अपयशसो नैल्यस्य कविसमयसिद्धत्वादेवं संभाव्यते ।
तत्प्रतापमसहमानाश्शात्रवास्स्वपराजयम ङ्गीकुर्वाणास्तस्य दासा
निति परमार्थः । लोके दग्वस्य वस्तुनो नैल्यं दृश्यत इति शत्रु
भूपालकीर्तिषु जनैरीक्ष्यमाणं मालिन्यं नरेन्द्रप्रतापानलदाहप्रभवमेव
भवेदिति कीर्तीनां मलिनीभावस्य हेतुरुत्प्रेक्ष्यते । प्रतापेनलत्वरूपणा
द्रूपकमपि । एतच्चोत्प्रेक्षायामतीवोपकरोतीत्येतयोरङ्गाङ्गिभावेन सङ्करः ॥
44
बद्धास्सभाङ्गणे यस्य भान्ति स्म जयसिन्धुराः ।
बन्दीकृता इवाम्भोदा ज़ैत्रयात्रानि रोधिनः ॥
114011
जि जये एरच् ।
" यात्रा
बद्धाइति ॥ यस्य । जयनम् जयः ।
जयावहास्सिन्धुराः जयसिन्धुराः गजविशेषाः सभाया: आस्थानमन्ि
( सभाश्रयत्वात्सभाशब्देन सभामन्दिरो लक्ष्यते ) अङ्गनम, प्राङ्गणम्
तस्मिन् बद्धाः संयताः । बन्धेः क्तः । राजभिस्तदनुग्रहसंपादनायो
पदी कर्तुमानीतास्तत्र बद्धा वर्तन्त इत्यर्थः । जेतुं शीलमस्य तृच् ।
जेता जेतैत्र जैत्रः । प्रज्ञादित्वादण् । 'ज़ैत्रस्तु जेता ' इत्यमरः
तस्य यात्रा प्रस्थानम, शतृजयाय
दण्डयात्रेति यावत् ।
तु यापनेऽपि स्याद् गमनोत्सवयोः स्त्रियाम्' इति मेदिनी । तां निरोद्धुं शील
मेषां तथोक्ताः । ताच्छील्ये णिनिः । तथाभूतास्सन्तः वर्षाकालस्य राज्ञां
जैत्रयात्राया अननुकूलत्वादिति भावः । बन्दीकृताः बन्द्याम् कारागृहे कृताः
निक्षिप्ताः उपग्रहीकृता इत्यर्थः । 'प्रग्रहोपग्रहौ बन्द्याम्' इत्यमरः । सप्तमीति
योगविभागात्समासः । यद्वा । अबन्धः बन्धः कृता इति विग्रहः ।
' श्रेण्यादयः कृतादिभि' रिति समासः । श्रेण्यादिराकृतिगण इति
गणरत्नमहोदधिः । बन्दीशब्दश्चात्र शुद्धान्तादिवत् तत्स्थान् लक्षयति ।
अम्भः उदकम् ददतीति अम्भोदाः ।! ददातेः कः । त इव भान्ति स्म
प्रकाशत । 'लट् स्म' इति भूते लट् । लोके क़श्चन दुष्टस्सत्का
र्याचरणस्य विघ्नमाचरन् राज्ञा शिक्ष्यते । यदि स राज्ञ
एव