मधुराविजयम् /175
This page has not been fully proofread.
,
40
मधुराविज़ये
यदीयो दक्षिणः पाणिः कृपाणीग्रहणच्छलात् ।
अशिक्षत विपक्षश्री वेणोकर्षणकौशलम् ॥
॥35॥
यदीय इति ॥ यस्य
अयम यदीयः राज्ञः अभू
इत्यर्थः । तस्येदमित्यर्थे 'त्यदादीनि च ' इति वृद्धत्वाच्छः । दक्षिण
वामेतरः पाणिः हस्तः कर्ता । कृपाणी छुरिका असिपुत्रिका
तस्याः ग्रहणम् स्वीकरणम् धारणमिति यावत् । तदेव छलम् व्याजः
तथा बहिर्दशनं वस्तुतो न तथेति भावः । 'छलं छद्मस्खलितयोः'
इति हैमः । तस्मात् तद्व्याजीकृत्येत्यर्थः । विरुद्धः पक्षः येषां
तेषाम् विपक्षाणाम् शत्रूणाम श्री लक्ष्मीः राज्यलक्ष्मीः । तस्याः
वेणी केशपाशः तस्य कर्षणम् बलादाकर्षणम् । कृषेर्लुट् । तत्र
कौशलम् नैपुणम् अशिक्षत अभ्यस्यत् । शिक्ष विद्योपादाने लङ् ।
अत्र कृपाणीग्रहणं मिथ्या, विपक्षश्रीवेणीग्रहणं तु सत्यमिति छल
शब्देन प्रतिपादनात् कैतवापह्न तिः । तस्य लक्षणं तु "कैतवापह्न तिर्व्यक्तौ
व्याजाद्यैनिह्नतेः पदैः' इति । अनेन शात्रववधार्थमसिपुत्रिकां स
राजा यदा धत्ते तदानीमचिरादेव तेषां राज्यलक्ष्मीरनाकृष्टेष्ट
नृपमेनं वृणुते इति वर्णनेन तस्य युद्धेष्वपराजय इत्येवंरूपं वस्तु.
व्यज्यत इत्यलङ्कारेण वस्तुध्वनिः ॥
जगद्रक्षणे नितरामयं जागर्तीति स्वधर्मनिरततामस्य बोधयति
लक्ष्मीश्चिराज्जगद्रक्षा जागरूकमुपेत्य यम् ।
योगनिद्राजड़ विष्णुं कदाचिदपि नास्मरत् ॥
-
॥ 36॥
लक्ष्मीरिति ॥ लक्ष्मीः विष्णुप्रिया राज्यसंपत् इति च गम्यते ।
लक्ष्मी: पद्मालया पद्मा कमला श्रीहरिप्रिया' इत्यमरः । 'लक्ष्मी
40
मधुराविज़ये
यदीयो दक्षिणः पाणिः कृपाणीग्रहणच्छलात् ।
अशिक्षत विपक्षश्री वेणोकर्षणकौशलम् ॥
॥35॥
यदीय इति ॥ यस्य
अयम यदीयः राज्ञः अभू
इत्यर्थः । तस्येदमित्यर्थे 'त्यदादीनि च ' इति वृद्धत्वाच्छः । दक्षिण
वामेतरः पाणिः हस्तः कर्ता । कृपाणी छुरिका असिपुत्रिका
तस्याः ग्रहणम् स्वीकरणम् धारणमिति यावत् । तदेव छलम् व्याजः
तथा बहिर्दशनं वस्तुतो न तथेति भावः । 'छलं छद्मस्खलितयोः'
इति हैमः । तस्मात् तद्व्याजीकृत्येत्यर्थः । विरुद्धः पक्षः येषां
तेषाम् विपक्षाणाम् शत्रूणाम श्री लक्ष्मीः राज्यलक्ष्मीः । तस्याः
वेणी केशपाशः तस्य कर्षणम् बलादाकर्षणम् । कृषेर्लुट् । तत्र
कौशलम् नैपुणम् अशिक्षत अभ्यस्यत् । शिक्ष विद्योपादाने लङ् ।
अत्र कृपाणीग्रहणं मिथ्या, विपक्षश्रीवेणीग्रहणं तु सत्यमिति छल
शब्देन प्रतिपादनात् कैतवापह्न तिः । तस्य लक्षणं तु "कैतवापह्न तिर्व्यक्तौ
व्याजाद्यैनिह्नतेः पदैः' इति । अनेन शात्रववधार्थमसिपुत्रिकां स
राजा यदा धत्ते तदानीमचिरादेव तेषां राज्यलक्ष्मीरनाकृष्टेष्ट
नृपमेनं वृणुते इति वर्णनेन तस्य युद्धेष्वपराजय इत्येवंरूपं वस्तु.
व्यज्यत इत्यलङ्कारेण वस्तुध्वनिः ॥
जगद्रक्षणे नितरामयं जागर्तीति स्वधर्मनिरततामस्य बोधयति
लक्ष्मीश्चिराज्जगद्रक्षा जागरूकमुपेत्य यम् ।
योगनिद्राजड़ विष्णुं कदाचिदपि नास्मरत् ॥
-
॥ 36॥
लक्ष्मीरिति ॥ लक्ष्मीः विष्णुप्रिया राज्यसंपत् इति च गम्यते ।
लक्ष्मी: पद्मालया पद्मा कमला श्रीहरिप्रिया' इत्यमरः । 'लक्ष्मी