मधुराविजयम् /173
This page has not been fully proofread.
38
पौराणिकी गाथाऽत्रानुसंधेया ॥
मधुराविजये
यस्य क़ीर्त्या प्रसर्वन्त्या गुणकर्पूरशालिनः ।
जगदण्डकरण्डस्य क्षौनकञ्चुलिकायितम् ॥
॥3॥
यस्येति ॥ यस्त्र राज्ञः प्रसर्पन्त्या सर्वतो व्याप्नुवत्या ब्रह्माण्ड
माच्छादयन्त्येत्यर्थः । गुणास्सुगुणा एव कर्पूर : वनसारखण्ड : तैः शालते
शोभते इति गुणकर्पूरशाली । शाढ श्लाघायामित्यस्माण्णिनिः । डलयो
रैक्यात् शालत इति काश्यपः । धातूनामनेकार्थत्वादस्य दीप्त्यर्थकता ।
या 'शल संचलने' इत्यस्माद्धेतुमण्ण्यन्ताण्णिनिः । गुणकर्पूरान् शाल
यति शोभयतीति वार्थ: । तस्य तथोक्तस्य जगदण्डम् ब्रह्माण्डः
तदेव करण्ड: संपुट: तस्य क्षौमकञ्चुलिकायितम् - क्षुमायाः विकार:
क्षैमी धवलदुकूलम् । कीर्तेर्वावल्यं कविसमयसिद्धमित्येवमुच्यते ।
'क्षौमपट्टे दुकूलेऽस्त्री ' इति मेदिनी । तथाऽपि 'दश त्रिषु । वाल्कं
।
क्षौमादि ' इत्यमरव्याख्यावसरे - वाल्कक्षौम काल कार्यासवादर कौशेय
6
राङ्कवानाहत निष्प्रवांगितन्त्रकाणि ' ( दश त्रिलिङ्गानि ) इति स्वामी ।
अत स्त्रीलिङ्गताऽस्य न विरुद्धा ।
"
तस्य विकार:
ङीप् । साचासौ कञ्चुली स्त्रीणां स्तनावरणं चोलकं सैव कञ्चुलिका ।
इत्यण् ।
स्वार्थे कः । ' केऽण ' इति ह्रस्वः । तत्सादृश्याल्लक्षणया आच्छादक: पट
उच्यते । सेव आचरितम् तद्वत् स्थितम् । कञ्चुलिकाशब्दात्सुबन्तात् 'कर्तु'
क्यङ् सलोपश्च' इति कृयङ् । तदन्ताद्भावे क्तः । यथा वाऽमूल्यस्य कस्य
चन वस्तुनस्समाश्रयस्थ संपुटस्य संरक्षणार्थे पटसंवरणं कि लोके
तद्वदिति भावः । बुक्कराजेन्द्रस्य
वर्तन्ते । तैर्ज़नितं तद्यत्रो जनैर्जेगीय्यमानं ब्रह्माण्डमभितो व्याप्तं
गुणाः कर्पूरवत्सवॅजनाह्लादका
तद्रक्षणे जागरूकं वर्तत इति तात्पर्यः । अत्र क्षौमकञ्चुलिका
यितमित्युगमा जगदण्डक रण्ड मित्यादिरूपकमपेक्षत इति तयोस्संकरः ।
"
पौराणिकी गाथाऽत्रानुसंधेया ॥
मधुराविजये
यस्य क़ीर्त्या प्रसर्वन्त्या गुणकर्पूरशालिनः ।
जगदण्डकरण्डस्य क्षौनकञ्चुलिकायितम् ॥
॥3॥
यस्येति ॥ यस्त्र राज्ञः प्रसर्पन्त्या सर्वतो व्याप्नुवत्या ब्रह्माण्ड
माच्छादयन्त्येत्यर्थः । गुणास्सुगुणा एव कर्पूर : वनसारखण्ड : तैः शालते
शोभते इति गुणकर्पूरशाली । शाढ श्लाघायामित्यस्माण्णिनिः । डलयो
रैक्यात् शालत इति काश्यपः । धातूनामनेकार्थत्वादस्य दीप्त्यर्थकता ।
या 'शल संचलने' इत्यस्माद्धेतुमण्ण्यन्ताण्णिनिः । गुणकर्पूरान् शाल
यति शोभयतीति वार्थ: । तस्य तथोक्तस्य जगदण्डम् ब्रह्माण्डः
तदेव करण्ड: संपुट: तस्य क्षौमकञ्चुलिकायितम् - क्षुमायाः विकार:
क्षैमी धवलदुकूलम् । कीर्तेर्वावल्यं कविसमयसिद्धमित्येवमुच्यते ।
'क्षौमपट्टे दुकूलेऽस्त्री ' इति मेदिनी । तथाऽपि 'दश त्रिषु । वाल्कं
।
क्षौमादि ' इत्यमरव्याख्यावसरे - वाल्कक्षौम काल कार्यासवादर कौशेय
6
राङ्कवानाहत निष्प्रवांगितन्त्रकाणि ' ( दश त्रिलिङ्गानि ) इति स्वामी ।
अत स्त्रीलिङ्गताऽस्य न विरुद्धा ।
"
तस्य विकार:
ङीप् । साचासौ कञ्चुली स्त्रीणां स्तनावरणं चोलकं सैव कञ्चुलिका ।
इत्यण् ।
स्वार्थे कः । ' केऽण ' इति ह्रस्वः । तत्सादृश्याल्लक्षणया आच्छादक: पट
उच्यते । सेव आचरितम् तद्वत् स्थितम् । कञ्चुलिकाशब्दात्सुबन्तात् 'कर्तु'
क्यङ् सलोपश्च' इति कृयङ् । तदन्ताद्भावे क्तः । यथा वाऽमूल्यस्य कस्य
चन वस्तुनस्समाश्रयस्थ संपुटस्य संरक्षणार्थे पटसंवरणं कि लोके
तद्वदिति भावः । बुक्कराजेन्द्रस्य
वर्तन्ते । तैर्ज़नितं तद्यत्रो जनैर्जेगीय्यमानं ब्रह्माण्डमभितो व्याप्तं
गुणाः कर्पूरवत्सवॅजनाह्लादका
तद्रक्षणे जागरूकं वर्तत इति तात्पर्यः । अत्र क्षौमकञ्चुलिका
यितमित्युगमा जगदण्डक रण्ड मित्यादिरूपकमपेक्षत इति तयोस्संकरः ।
"