मधुराविजयम् /170
This page has not been fully proofread.
प्रथमसर्ग़:
तस्य केवलमुपकरणमेवेति भावः । बाहुः भुजौ । ज़ातावेकवचनम् ।
तमेव सहायम, सहायौ पार्श्वानुचरौ । तद्वत् स्वस्य रक्षकौ । पार्श्व
चरौ तु राज्ञोऽवश्यंभाविनाविति धियैवेति भावः । अमन्यत अबुध्यत
अजानात् ऐच्छत् स्वीचकारेति यावत् । साधनान्तरनिरपेक्षयैव शत्रून्
विजितवानित्यर्थ: । मन ज्ञाने इत्यतो देवादिकालङ् । मन्त्र्यादिभि
स्साधनीयानर्थान् विवेकादिभिस्स्वयमेव संपादयन् राजसु नितरामति
रिच्यते राजायमिति तात्पर्यार्थः । अत्र सचिवादिकार्यकारित्वाद्विवे
कादिषु तत्तदारोपोऽभवदिति रूपकमलङ्कृतिः ॥
-
35
जिष्णुना भुवनेशेन श्रीदेन समवर्तना ।
सान्निध्यं लोकपालानां धरणौ येन दर्शितम् ॥ ॥30॥
,
"
जिष्णुनेति ॥ येन राज्ञा कर्त्रा। जिष्णुना इन्द्रेण जयशीलेन च
सता ' ज़िष्णुर्ना वासवेऽर्जुने जित्वरे वाच्यवत्प्रोक्तो विष्णाव वसुष्वपि
इत्युभयत्रापि मेदिनी । जिजये अभिभवे वा । ग्लाजिस्थश्च '
तेन
इति स्तुः । भुवनस्य जलस्य ईशः पतिः अप्पतिः वरुणः
लोकाधिपतिना च सता भुवनं खाम्बुलोकेषु' इति नानारत्न
(
। दाणो दाजो वा कः ।
माला । श्रियं ददातीति श्रीद कुबेरः श्रीदः पुण्यजनेश्वरः
इत्यमरः । तेन लक्ष्मीप्रदेन च सता
समवर्ती परेतराट् ' इत्यमरः ।
समं वर्तितुं शीलमस्य समवर्ती यमः ।
तेन सर्वत्र समानुरागेण पक्षपातरहितेन च सता । धरणौ पृथि
व्याम् । लोकान् पालयन्तीति लोकपालाः । कर्मण्यण् । दिशां पतयः
इन्द्रादयः । लोकशब्देन तदेकदेशभूता दिग्लक्ष्यते । ग्रामो दग्ध इत्यादौ
यथा । तेषाम् कर्तरि षष्ठी । संनिधानमेव सान्निध्यम् स्वार्थो
स्वात्मना तेषां
ष्यञ् । संनिकर्षणम् समीपस्थितिः धरणिमाश्रित्य
वर्तनमिति यावत् । दर्शितम् बोधितम् सर्वजनविदितं कृतम् ।
" अष्टानां लोकपालानां मात्राभिनिर्मितो नृपः " इति स्मृतेस्स्वस्मिन्न
"
(
"
तस्य केवलमुपकरणमेवेति भावः । बाहुः भुजौ । ज़ातावेकवचनम् ।
तमेव सहायम, सहायौ पार्श्वानुचरौ । तद्वत् स्वस्य रक्षकौ । पार्श्व
चरौ तु राज्ञोऽवश्यंभाविनाविति धियैवेति भावः । अमन्यत अबुध्यत
अजानात् ऐच्छत् स्वीचकारेति यावत् । साधनान्तरनिरपेक्षयैव शत्रून्
विजितवानित्यर्थ: । मन ज्ञाने इत्यतो देवादिकालङ् । मन्त्र्यादिभि
स्साधनीयानर्थान् विवेकादिभिस्स्वयमेव संपादयन् राजसु नितरामति
रिच्यते राजायमिति तात्पर्यार्थः । अत्र सचिवादिकार्यकारित्वाद्विवे
कादिषु तत्तदारोपोऽभवदिति रूपकमलङ्कृतिः ॥
-
35
जिष्णुना भुवनेशेन श्रीदेन समवर्तना ।
सान्निध्यं लोकपालानां धरणौ येन दर्शितम् ॥ ॥30॥
,
"
जिष्णुनेति ॥ येन राज्ञा कर्त्रा। जिष्णुना इन्द्रेण जयशीलेन च
सता ' ज़िष्णुर्ना वासवेऽर्जुने जित्वरे वाच्यवत्प्रोक्तो विष्णाव वसुष्वपि
इत्युभयत्रापि मेदिनी । जिजये अभिभवे वा । ग्लाजिस्थश्च '
तेन
इति स्तुः । भुवनस्य जलस्य ईशः पतिः अप्पतिः वरुणः
लोकाधिपतिना च सता भुवनं खाम्बुलोकेषु' इति नानारत्न
(
। दाणो दाजो वा कः ।
माला । श्रियं ददातीति श्रीद कुबेरः श्रीदः पुण्यजनेश्वरः
इत्यमरः । तेन लक्ष्मीप्रदेन च सता
समवर्ती परेतराट् ' इत्यमरः ।
समं वर्तितुं शीलमस्य समवर्ती यमः ।
तेन सर्वत्र समानुरागेण पक्षपातरहितेन च सता । धरणौ पृथि
व्याम् । लोकान् पालयन्तीति लोकपालाः । कर्मण्यण् । दिशां पतयः
इन्द्रादयः । लोकशब्देन तदेकदेशभूता दिग्लक्ष्यते । ग्रामो दग्ध इत्यादौ
यथा । तेषाम् कर्तरि षष्ठी । संनिधानमेव सान्निध्यम् स्वार्थो
स्वात्मना तेषां
ष्यञ् । संनिकर्षणम् समीपस्थितिः धरणिमाश्रित्य
वर्तनमिति यावत् । दर्शितम् बोधितम् सर्वजनविदितं कृतम् ।
" अष्टानां लोकपालानां मात्राभिनिर्मितो नृपः " इति स्मृतेस्स्वस्मिन्न
"
(
"