मधुराविजयम् /153
This page has not been fully proofread.
मधुराविजये
इति 'यज्वतिक्कः' इति न । स चासौ कविः तथोक्तः । तस्य । 'तिक्कयस्य'
इति तु पाठान्तरम् । तत्र तु तिक्कयस्य तदाख्यस्य । न वैकृतपदाद्विभ
क्तयुत्पत्तिर्दोषाय । ग्राममनुष्यनामसु लाक्षणिकैर्न तद्दोषायेत्यभ्युपगमात् ।
अतएवाह कविशिरोमणावहोबलपति' 'न वैकृतपदाद्विभक्तयुत्पत्तिविरुद्धा ।
कविशिरोमणिभिस्तथाङ्गीकारात् । अधिकोण्डवीडु रिपवो निपातिताः'
। •
'अधिकभुजवलात्तानग्रहीत्कोण्डवीडी ' अन्येऽपि शब्दा बहुवः
कविभिरङ्गीकृताः ' इति । अनुकरणे सर्वेषां न दोषायेत्यालङ्का
रिका अपि । कवेः कवयितुः सूक्तिः शोभना रसमयी वाक़् ।
कर्म । कविभिः अनन्तरकालिकॅरित्यर्थः । कर्तृभूतैः । चकोराः
तदाख्या: चन्द्रिकापायिनः पक्षिविशेषाः । येषां दर्शनमात्रेण विषं
नश्यति । तैः । कला: निधीयन्ते अस्मिन्निति कलानिधिः चन्द्रः
' कर्मण्यधिकरणे च ' इति किः । तस्य कौमुदी चन्द्रिकेव स्वैरम् यथेच्छम्
यथाभिलष्यते तथा, यावदभिलप्यते तावदिति च । 'स्वादीरेरिणोः
इति वृद्धि । तृष्णया सहितम् सतृष्णम् सस्पृहम् सपिपासमिति च
सोत्कण्ठमिति यावत् ।' तृष्णे स्पृहापिपासे द्वे' इत्यमरः । सेव्यते
समाश्रियते पुनःपुनश्चर्वणेन स्ववशं नीयते सम्यगनुभूयते च । स्वैर
मित्यनेन कवीनां यद्यदावश्यकं काव्यनिमार्ण तत्सर्वमत्र स्थितमिति
काव्यसामग्री पौडकल्यं तिक्ककविवाचां ध्वनितं भवति । आन्ध्रकवी
नामेतदनन्तरभाविनामेतदवलम्बेनैव काव्यनिर्माणमिति कविब्रह्माऽयमिति
सुठु ज्ञायते । संस्कृतकवीनां प्रस्तावे तिक्कयज्वनोऽत्र समुल्लेखनेन
संस्कृतकाव्यमध्यनेन यत्किमपि व्यरचीति संभाव्यते । ' उभयकविमित्रम्'
इत्यस्य पौरुषनामाप्यमुमेवार्थं द्रढयति । अथवा आन्ध्रसतीमणेरस्या:
कवयित्र्यास्तस्मिन्नादरातिशयो महानिति तन्मूलेयं प्रशस्तिरिति वा
मन्तव्यम् । श्लेषोपमेयम् ॥
6
18
...
श्लाघते ।
"
•
बहु ग्रन्यकर्तारं जगद्विदितनामानं विद्वन्महाकवि स्वगुरोर्मातुलमगस्त्यं
इति 'यज्वतिक्कः' इति न । स चासौ कविः तथोक्तः । तस्य । 'तिक्कयस्य'
इति तु पाठान्तरम् । तत्र तु तिक्कयस्य तदाख्यस्य । न वैकृतपदाद्विभ
क्तयुत्पत्तिर्दोषाय । ग्राममनुष्यनामसु लाक्षणिकैर्न तद्दोषायेत्यभ्युपगमात् ।
अतएवाह कविशिरोमणावहोबलपति' 'न वैकृतपदाद्विभक्तयुत्पत्तिविरुद्धा ।
कविशिरोमणिभिस्तथाङ्गीकारात् । अधिकोण्डवीडु रिपवो निपातिताः'
। •
'अधिकभुजवलात्तानग्रहीत्कोण्डवीडी ' अन्येऽपि शब्दा बहुवः
कविभिरङ्गीकृताः ' इति । अनुकरणे सर्वेषां न दोषायेत्यालङ्का
रिका अपि । कवेः कवयितुः सूक्तिः शोभना रसमयी वाक़् ।
कर्म । कविभिः अनन्तरकालिकॅरित्यर्थः । कर्तृभूतैः । चकोराः
तदाख्या: चन्द्रिकापायिनः पक्षिविशेषाः । येषां दर्शनमात्रेण विषं
नश्यति । तैः । कला: निधीयन्ते अस्मिन्निति कलानिधिः चन्द्रः
' कर्मण्यधिकरणे च ' इति किः । तस्य कौमुदी चन्द्रिकेव स्वैरम् यथेच्छम्
यथाभिलष्यते तथा, यावदभिलप्यते तावदिति च । 'स्वादीरेरिणोः
इति वृद्धि । तृष्णया सहितम् सतृष्णम् सस्पृहम् सपिपासमिति च
सोत्कण्ठमिति यावत् ।' तृष्णे स्पृहापिपासे द्वे' इत्यमरः । सेव्यते
समाश्रियते पुनःपुनश्चर्वणेन स्ववशं नीयते सम्यगनुभूयते च । स्वैर
मित्यनेन कवीनां यद्यदावश्यकं काव्यनिमार्ण तत्सर्वमत्र स्थितमिति
काव्यसामग्री पौडकल्यं तिक्ककविवाचां ध्वनितं भवति । आन्ध्रकवी
नामेतदनन्तरभाविनामेतदवलम्बेनैव काव्यनिर्माणमिति कविब्रह्माऽयमिति
सुठु ज्ञायते । संस्कृतकवीनां प्रस्तावे तिक्कयज्वनोऽत्र समुल्लेखनेन
संस्कृतकाव्यमध्यनेन यत्किमपि व्यरचीति संभाव्यते । ' उभयकविमित्रम्'
इत्यस्य पौरुषनामाप्यमुमेवार्थं द्रढयति । अथवा आन्ध्रसतीमणेरस्या:
कवयित्र्यास्तस्मिन्नादरातिशयो महानिति तन्मूलेयं प्रशस्तिरिति वा
मन्तव्यम् । श्लेषोपमेयम् ॥
6
18
...
श्लाघते ।
"
•
बहु ग्रन्यकर्तारं जगद्विदितनामानं विद्वन्महाकवि स्वगुरोर्मातुलमगस्त्यं