2023-02-17 12:59:05 by ambuda-bot
This page has not been fully proofread.
१४४
यथावा-
कुवलयानन्दः ।
अनुज्ञालंकारः ७१
दोपस्याभ्यर्थनानुज्ञा तत्रैव गुणदर्शनात् ।
विपदः सन्तु नः शश्वद्यासु संकीर्त्यते हरिः ॥ १३७॥
[ लेशालंकारः ७२
Commencing
मय्येव जीर्णतां यातु यत्त्वेयोपकृतं हरे ।
नरः प्रत्युपकारार्थी विपत्तिमभिकाङ्क्षति ॥
इयं हनुमन्तं प्रति राघवस्योक्तिः । अत्र प्रत्युपकाराभावो दोपस्तदभ्युपग-
मे हेतुर्गुणो विपत्त्याकाङ्क्षाया अप्रसक्तिः । सा च व्यतिरेकमुखप्रवृत्तेन सामा-
न्येन विशेषसमर्थन रूपेणार्थान्तरन्यासेन दर्शिता । यथावा-
ब्रजेम भवदन्तिकं प्रकृतिमेत्य पैशाचिकीं
किमित्यमरसंपदः प्रमथनाथ नाथामहे ।
भवद्भवनदेहली विकटतुण्डदण्डाहति-
त्रुटन्मुकुटकोटिभिर्मघवदादिभिर्भूयते ॥ १३७ ॥
लेशालंकारः ७२
लेशः स्याद्दोपगुणयोर्गुणदोषत्वकल्पनम् ।
अखिलेषु विहङ्गेषु हन्त स्वच्छन्दचारिषु ॥
शुक पञ्जरबन्धस्ते मधुराणां गिरां फलम् ॥ १३८ ।
दोषस्य गुणत्वकल्पनं गुणस्य दोपत्वकल्पनं च लेशः । उदाहरणं राज्ञो-
sभिमते विदुषि पुत्रे चिरं राजधान्यां प्रवसति तद्दर्शनोत्कण्ठितस्य गृहे स्थि
तस्य पितुर्वचनम प्रस्तुतप्रशंसारूपम् । तत्र प्रथमार्धे इतरविहगानामवक्तृत्व-
दोपस्य स्वच्छन्दचरणानुकूलतया गुणत्वं कल्पितम् । द्वितीयार्धे मधुरभाषि-
दोषस्येति ॥ अभ्यर्थना इच्छा । तत्रैव दोप एव । अनुज्ञेति लक्ष्यनिर्देशः ।
शन्निरन्तरं संकीर्त्यत इत्यनेनान्वयि ॥ मय्येवेति ॥ जीर्णतां प्रत्युपकाराक्षम-
ताम् । हरिशव्दो वानरार्थः ॥ व्यतिरेकमुखेति ॥ वैधर्म्यमुखेत्यर्थः । अस्य
चार्थान्तरन्यासेनेत्यनेनान्वयः ॥ दर्शितेति ॥ वैधर्म्यविपर्यये प्रत्युपकारानभि-
लाषी विपत्तिं नाकाङ्क्षतीत्यर्थपर्यवसानादिति भावः ॥ व्रजेमेति ॥ हे प्रमथनाथ
पैशाचिकीं पिशाचसंवधिनीं प्रकृतिं पिशाचतामेय प्राप्य भवतोऽन्तिकं
समीपदेशं भजेम । अमरसंपत्तीः किमिति प्रार्थयामहे । यतो मघवदादिभिरिन्द्र-
प्रमुखैरपि भवद्भवनदेहलीषु विकटतुण्डस्य वक्रतुण्डस्य दण्डाघातैः स्फुटन्मुकुटा-
ग्रैर्भूयत इत्यर्थः ॥ १३७ ॥ इत्यनुज्ञाप्रकरणम् ॥ ७१ ॥
हर,
लेश इति लक्ष्य निर्देशः । प्रवसतीति सतिसप्तम्यन्तम् । शुकस्य निन्दायाः
१'यत्त्वयैव कृतं'. २ अस्य पद्यस्य क्वचित्पूर्वार्थोंत्तरार्धयोर्वैलोम्येन पाठः. ३ 'संपदं'.
यथावा-
कुवलयानन्दः ।
अनुज्ञालंकारः ७१
दोपस्याभ्यर्थनानुज्ञा तत्रैव गुणदर्शनात् ।
विपदः सन्तु नः शश्वद्यासु संकीर्त्यते हरिः ॥ १३७॥
[ लेशालंकारः ७२
Commencing
मय्येव जीर्णतां यातु यत्त्वेयोपकृतं हरे ।
नरः प्रत्युपकारार्थी विपत्तिमभिकाङ्क्षति ॥
इयं हनुमन्तं प्रति राघवस्योक्तिः । अत्र प्रत्युपकाराभावो दोपस्तदभ्युपग-
मे हेतुर्गुणो विपत्त्याकाङ्क्षाया अप्रसक्तिः । सा च व्यतिरेकमुखप्रवृत्तेन सामा-
न्येन विशेषसमर्थन रूपेणार्थान्तरन्यासेन दर्शिता । यथावा-
ब्रजेम भवदन्तिकं प्रकृतिमेत्य पैशाचिकीं
किमित्यमरसंपदः प्रमथनाथ नाथामहे ।
भवद्भवनदेहली विकटतुण्डदण्डाहति-
त्रुटन्मुकुटकोटिभिर्मघवदादिभिर्भूयते ॥ १३७ ॥
लेशालंकारः ७२
लेशः स्याद्दोपगुणयोर्गुणदोषत्वकल्पनम् ।
अखिलेषु विहङ्गेषु हन्त स्वच्छन्दचारिषु ॥
शुक पञ्जरबन्धस्ते मधुराणां गिरां फलम् ॥ १३८ ।
दोषस्य गुणत्वकल्पनं गुणस्य दोपत्वकल्पनं च लेशः । उदाहरणं राज्ञो-
sभिमते विदुषि पुत्रे चिरं राजधान्यां प्रवसति तद्दर्शनोत्कण्ठितस्य गृहे स्थि
तस्य पितुर्वचनम प्रस्तुतप्रशंसारूपम् । तत्र प्रथमार्धे इतरविहगानामवक्तृत्व-
दोपस्य स्वच्छन्दचरणानुकूलतया गुणत्वं कल्पितम् । द्वितीयार्धे मधुरभाषि-
दोषस्येति ॥ अभ्यर्थना इच्छा । तत्रैव दोप एव । अनुज्ञेति लक्ष्यनिर्देशः ।
शन्निरन्तरं संकीर्त्यत इत्यनेनान्वयि ॥ मय्येवेति ॥ जीर्णतां प्रत्युपकाराक्षम-
ताम् । हरिशव्दो वानरार्थः ॥ व्यतिरेकमुखेति ॥ वैधर्म्यमुखेत्यर्थः । अस्य
चार्थान्तरन्यासेनेत्यनेनान्वयः ॥ दर्शितेति ॥ वैधर्म्यविपर्यये प्रत्युपकारानभि-
लाषी विपत्तिं नाकाङ्क्षतीत्यर्थपर्यवसानादिति भावः ॥ व्रजेमेति ॥ हे प्रमथनाथ
पैशाचिकीं पिशाचसंवधिनीं प्रकृतिं पिशाचतामेय प्राप्य भवतोऽन्तिकं
समीपदेशं भजेम । अमरसंपत्तीः किमिति प्रार्थयामहे । यतो मघवदादिभिरिन्द्र-
प्रमुखैरपि भवद्भवनदेहलीषु विकटतुण्डस्य वक्रतुण्डस्य दण्डाघातैः स्फुटन्मुकुटा-
ग्रैर्भूयत इत्यर्थः ॥ १३७ ॥ इत्यनुज्ञाप्रकरणम् ॥ ७१ ॥
हर,
लेश इति लक्ष्य निर्देशः । प्रवसतीति सतिसप्तम्यन्तम् । शुकस्य निन्दायाः
१'यत्त्वयैव कृतं'. २ अस्य पद्यस्य क्वचित्पूर्वार्थोंत्तरार्धयोर्वैलोम्येन पाठः. ३ 'संपदं'.