2023-02-17 12:59:02 by ambuda-bot
This page has not been fully proofread.
कुवलयानन्द्रः । [ काव्यलिङ्गालंकारः ६०
अद्याराधनतोषितेन विभुना युष्मत्सपर्यासुखा-
लोकोच्छेदिनि मोक्षनामनि महामोहे निलीयामहे ॥
अत्र मोक्षस्य महामोहत्वप्रसिद्धमिति तत्समर्थने सुखालोकोच्छेदिनीति
पदार्थों हेतुः । क्वचित्पदार्थवाक्यार्थी परस्परसापेक्षौ हेतुभावं भजतः ।
यथावा-
१२८
-
चिकुरप्रकरा जयन्ति ते विदुषी मूर्धनि यान्बिभर्ति सा ।
पशुनाप्य पुरस्कृतेन तत्तुलनामिच्छतु चामरेण कः ॥
अत्र चामरस्य दमयन्तीकुन्तलभारसाम्याभावे विदुषी मूर्धनि यान्बिभ-
र्ति सेति वाक्यार्थः, पशुनाप्य पुरस्कृतेनेति पदार्थश्वेत्युभयं मिलितं हेतुः ।
क्वचित्समर्थनीयार्थसमर्थनार्थे वाक्यार्थे पदार्थो हेतुः ॥
वपुः प्रादुर्भावादनुमितमिदं जन्मनि पुरा
पुरारे न क्वापि क्वचिदपि भवन्तं प्रणतवान् ।
नमन्मुक्तः संप्रेत्यहमतनुरग्रेऽप्यनतिमा-
नितीश क्षन्तव्यं तदिदमपराधद्वयमपि ॥
अत्र तावदपराधद्वयं समर्थनीयम् । अस्पष्टार्थत्वात् । तत्समर्थनं च पूर्वा-
परजन्मनोरनमनाभ्यां वाक्यार्थभूताभ्यां क्रियते । अत्र द्वितीयवाक्यार्थेऽत-
नुत्वमेकपदार्थो हेतुः । अत्रापि संप्रति नमन्मुक्त इति वाक्यार्थोऽनेक
पदार्थो
वा हेतुः । क्वचित्परस्परविरुद्धयोः समर्थनीययोरुभयोः क्रमादुभौ हेतुभावं
भजतः ॥
असोढा तत्कालोल्लसदसहभावस्य तपसः
कथानां विस्रम्भेष्वथ च रसिकः शैलदुहितुः ।
प्रमोदं वो दिश्यात्कपटबटुवेषापनयने
त्वराशैथिल्याभ्यां युगपदभियुक्तः स्मरहरः ॥
निलीयामहे । वयमित्यर्थात् ॥ चिकुरेति ॥ चिकुरप्रकाराः केशपाशाः । विदुषी
पण्डिता सा दमयन्ती । अपुरस्कृतेनानादृतेन पुरोभागेऽनिहितेन च । पदा-
र्थश्चानेकपदार्थश्च ॥ वपुरिति ॥ पुरा पूर्वस्मिन्क्कापि जन्मनि क्वचिदपि क्ष
भवन्तं न प्रणतवानितीदं वपुषः शरीरस्य प्रादुर्भावादनुमितम् । संप्रति
नमन्नतिं कुर्वन्मुक्तः अतनुरशरीरः । अतोऽहमप्रेऽप्यनतिमान्नतिरहितः ॥
अत्रेति ॥ समर्थनीयं हेतुकथनेनोपपादनीयम् । अस्पष्टार्थत्वादस्पष्टहेतुकत्वात् ।
अत्रानयोर्वाक्यार्थयोर्मध्ये । द्वितीयवाक्यार्थे अग्रेऽप्यनतिमानिति वाक्यार्थे । अ-
त्राप्यतनुत्वेऽपि नमन्मुक्त इत्यस्यावाक्यत्वादाह – अनेकपदार्थो वेति ॥
असोढेति ॥ तपस्यन्तीमुमां प्रति बटुवेषेणागतस्य हरस्य वर्णनम् । कपटेन
यो बटोर्ब्रह्मचारिणो वेषस्तस्थापनयने त्यागे त्वराशैथिल्याभ्यां युगपदमियुक्त
आक्रान्तः । त्वराशैथिल्यहेतुगर्भ क्रमेण विशेषणद्वयमाह । तत्काले उल्लसन्प्रादु-
१ 'क्षणमपि'. २ ' संप्रत्यतनुरहममे'.
अद्याराधनतोषितेन विभुना युष्मत्सपर्यासुखा-
लोकोच्छेदिनि मोक्षनामनि महामोहे निलीयामहे ॥
अत्र मोक्षस्य महामोहत्वप्रसिद्धमिति तत्समर्थने सुखालोकोच्छेदिनीति
पदार्थों हेतुः । क्वचित्पदार्थवाक्यार्थी परस्परसापेक्षौ हेतुभावं भजतः ।
यथावा-
१२८
-
चिकुरप्रकरा जयन्ति ते विदुषी मूर्धनि यान्बिभर्ति सा ।
पशुनाप्य पुरस्कृतेन तत्तुलनामिच्छतु चामरेण कः ॥
अत्र चामरस्य दमयन्तीकुन्तलभारसाम्याभावे विदुषी मूर्धनि यान्बिभ-
र्ति सेति वाक्यार्थः, पशुनाप्य पुरस्कृतेनेति पदार्थश्वेत्युभयं मिलितं हेतुः ।
क्वचित्समर्थनीयार्थसमर्थनार्थे वाक्यार्थे पदार्थो हेतुः ॥
वपुः प्रादुर्भावादनुमितमिदं जन्मनि पुरा
पुरारे न क्वापि क्वचिदपि भवन्तं प्रणतवान् ।
नमन्मुक्तः संप्रेत्यहमतनुरग्रेऽप्यनतिमा-
नितीश क्षन्तव्यं तदिदमपराधद्वयमपि ॥
अत्र तावदपराधद्वयं समर्थनीयम् । अस्पष्टार्थत्वात् । तत्समर्थनं च पूर्वा-
परजन्मनोरनमनाभ्यां वाक्यार्थभूताभ्यां क्रियते । अत्र द्वितीयवाक्यार्थेऽत-
नुत्वमेकपदार्थो हेतुः । अत्रापि संप्रति नमन्मुक्त इति वाक्यार्थोऽनेक
पदार्थो
वा हेतुः । क्वचित्परस्परविरुद्धयोः समर्थनीययोरुभयोः क्रमादुभौ हेतुभावं
भजतः ॥
असोढा तत्कालोल्लसदसहभावस्य तपसः
कथानां विस्रम्भेष्वथ च रसिकः शैलदुहितुः ।
प्रमोदं वो दिश्यात्कपटबटुवेषापनयने
त्वराशैथिल्याभ्यां युगपदभियुक्तः स्मरहरः ॥
निलीयामहे । वयमित्यर्थात् ॥ चिकुरेति ॥ चिकुरप्रकाराः केशपाशाः । विदुषी
पण्डिता सा दमयन्ती । अपुरस्कृतेनानादृतेन पुरोभागेऽनिहितेन च । पदा-
र्थश्चानेकपदार्थश्च ॥ वपुरिति ॥ पुरा पूर्वस्मिन्क्कापि जन्मनि क्वचिदपि क्ष
भवन्तं न प्रणतवानितीदं वपुषः शरीरस्य प्रादुर्भावादनुमितम् । संप्रति
नमन्नतिं कुर्वन्मुक्तः अतनुरशरीरः । अतोऽहमप्रेऽप्यनतिमान्नतिरहितः ॥
अत्रेति ॥ समर्थनीयं हेतुकथनेनोपपादनीयम् । अस्पष्टार्थत्वादस्पष्टहेतुकत्वात् ।
अत्रानयोर्वाक्यार्थयोर्मध्ये । द्वितीयवाक्यार्थे अग्रेऽप्यनतिमानिति वाक्यार्थे । अ-
त्राप्यतनुत्वेऽपि नमन्मुक्त इत्यस्यावाक्यत्वादाह – अनेकपदार्थो वेति ॥
असोढेति ॥ तपस्यन्तीमुमां प्रति बटुवेषेणागतस्य हरस्य वर्णनम् । कपटेन
यो बटोर्ब्रह्मचारिणो वेषस्तस्थापनयने त्यागे त्वराशैथिल्याभ्यां युगपदमियुक्त
आक्रान्तः । त्वराशैथिल्यहेतुगर्भ क्रमेण विशेषणद्वयमाह । तत्काले उल्लसन्प्रादु-
१ 'क्षणमपि'. २ ' संप्रत्यतनुरहममे'.