2023-02-17 12:58:59 by ambuda-bot
This page has not been fully proofread.
११४
St
गाव
कुवलयानन्दः । [अन्योन्यालकार: ४३
अल्पालंकारः ४२
अल्पं तु सूक्ष्मादाधेयाद्यदाधारस्य सूक्ष्मता ।
मणिमालोर्मिका तेऽद्य करे जपवटीयते ॥ ९७ ॥
अत्र मणिमालामयोर्मिका तावदङ्गुलिमात्रपरिमितत्वात्सूक्ष्मा सापि विर
हिण्याः करे कङ्कणवत्प्रवेशिता तस्मिन् जपमालावल्लम्बत इत्युक्त्या ततोऽपि
करस्य विरहकार्यादतिसूक्ष्मता दर्शिता । यथावा-
यथावा-
यन्मध्यदेशादपि ते सूक्ष्मं लोलाक्षि दृश्यते ।
मृणालसूत्रमपि ते न संभाति स्तनान्तरे ॥ १७ ॥
अन्योन्यालंकारः ४३
* अन्योन्यं नाम यत्र स्यादुपकारः परस्परम् ।
त्रियामा शशिना भाति शशी भाति त्रियामया ॥ ९८ ॥
यथोर्ध्वाक्षः पिबत्यम् पथिको विरलाङ्गुलिः ।
तथा प्रपापालिकापि धारां वितनुते तनुम् ॥
अत्र प्रपापालिकायाः पथिकेन स्वासत्त्या पानीयदानव्याजेन बहुकालं
स्वमुखावलोकनमभिलपन्त्या विरलाङ्गुलिकरणतश्चिरं पानीयदानानुवृत्तिसं-
पादनेनोपकारः कृतः । तथा प्रपापालिकयापि पानीयपानव्याजेन चिरं स्वमु
अल्पमिति ॥ यदिति सामान्ये नपुंसकम् । खापेक्षया सूक्ष्मादाधेयादाधा-
रस्य सूक्ष्मता यत्तदल्पं नामालंकारः ॥ मणीति ॥ मणिपकिरूपा ऊर्मिका
अड्डलीयकं ते करे अद्य विरहावस्थायां जपमालायत इत्यर्थः । वटीशब्दस्य
गुटिकापर्यायत्वात् । अतिसूक्ष्मता आधेयभूतमालापेक्षयापि सूक्ष्मता ॥ यदिति ॥
हे चञ्चलाक्षि, तव मध्यभागादपि यत्सूक्ष्मं दृश्यते तत् मृणालसूत्रमपि तव
स्तनयोरन्तरे मध्ये न मातीयन्वयः ॥ ९७ ॥ इयल्पालंकारः ॥ ४२ ॥
अन्योन्यमिति ॥ यत्र परस्परमुपकारः स्यात्तत्रान्योन्यं नामालंकरः ।
त्रियामा रात्रिः ॥ यथेति ॥ ऊर्ध्वाक्ष ऊर्ध्वनयनः । प्रपापालिका प्रपादानाधिकृता
काचिद्वनिता । धारां जलधाराम् । तनुं सूक्ष्माम् ॥ अत्रेति ॥ प्रपापालिकायाः
पथिकेनोपकारः कृत इत्यन्वयः । स्वासत्त्येत्यादि प्रपापालिकाया विशेषणम् ।
संपादनेन करणभूतेन । एवं प्रपापालिकयापि पथिकस्योपकारः कृत इत्यन्वयः ।
यत्तु खमुखावलोकनमभिलषन्त्या इत्यत्र स्वशब्दस्य प्रपापालिकाबोधकत्वमेव
न्याय्यं न पान्थबोधकत्वं यद्विशेषणघटकत्वेन खनिजादिशब्दा उपात्तास्तद्बोधका
इति व्युत्पत्तिरिति कैश्चिदुक्तम् । तदयुक्तम् । मुख्य विशेष्य विशेषणघटकस्यैव स्व-
निजादिशब्दस्य मुख्य विशेष्यमात्रगामित्वव्युत्पत्तेः । यथा देवदत्तस्य पुत्रः स्व-
मातृभक्त इत्यादौ खशब्दस्य तादृशपुत्रगामिलम्, नतु गुणभूत देवदत्तगामित्वम्,
St
गाव
कुवलयानन्दः । [अन्योन्यालकार: ४३
अल्पालंकारः ४२
अल्पं तु सूक्ष्मादाधेयाद्यदाधारस्य सूक्ष्मता ।
मणिमालोर्मिका तेऽद्य करे जपवटीयते ॥ ९७ ॥
अत्र मणिमालामयोर्मिका तावदङ्गुलिमात्रपरिमितत्वात्सूक्ष्मा सापि विर
हिण्याः करे कङ्कणवत्प्रवेशिता तस्मिन् जपमालावल्लम्बत इत्युक्त्या ततोऽपि
करस्य विरहकार्यादतिसूक्ष्मता दर्शिता । यथावा-
यथावा-
यन्मध्यदेशादपि ते सूक्ष्मं लोलाक्षि दृश्यते ।
मृणालसूत्रमपि ते न संभाति स्तनान्तरे ॥ १७ ॥
अन्योन्यालंकारः ४३
* अन्योन्यं नाम यत्र स्यादुपकारः परस्परम् ।
त्रियामा शशिना भाति शशी भाति त्रियामया ॥ ९८ ॥
यथोर्ध्वाक्षः पिबत्यम् पथिको विरलाङ्गुलिः ।
तथा प्रपापालिकापि धारां वितनुते तनुम् ॥
अत्र प्रपापालिकायाः पथिकेन स्वासत्त्या पानीयदानव्याजेन बहुकालं
स्वमुखावलोकनमभिलपन्त्या विरलाङ्गुलिकरणतश्चिरं पानीयदानानुवृत्तिसं-
पादनेनोपकारः कृतः । तथा प्रपापालिकयापि पानीयपानव्याजेन चिरं स्वमु
अल्पमिति ॥ यदिति सामान्ये नपुंसकम् । खापेक्षया सूक्ष्मादाधेयादाधा-
रस्य सूक्ष्मता यत्तदल्पं नामालंकारः ॥ मणीति ॥ मणिपकिरूपा ऊर्मिका
अड्डलीयकं ते करे अद्य विरहावस्थायां जपमालायत इत्यर्थः । वटीशब्दस्य
गुटिकापर्यायत्वात् । अतिसूक्ष्मता आधेयभूतमालापेक्षयापि सूक्ष्मता ॥ यदिति ॥
हे चञ्चलाक्षि, तव मध्यभागादपि यत्सूक्ष्मं दृश्यते तत् मृणालसूत्रमपि तव
स्तनयोरन्तरे मध्ये न मातीयन्वयः ॥ ९७ ॥ इयल्पालंकारः ॥ ४२ ॥
अन्योन्यमिति ॥ यत्र परस्परमुपकारः स्यात्तत्रान्योन्यं नामालंकरः ।
त्रियामा रात्रिः ॥ यथेति ॥ ऊर्ध्वाक्ष ऊर्ध्वनयनः । प्रपापालिका प्रपादानाधिकृता
काचिद्वनिता । धारां जलधाराम् । तनुं सूक्ष्माम् ॥ अत्रेति ॥ प्रपापालिकायाः
पथिकेनोपकारः कृत इत्यन्वयः । स्वासत्त्येत्यादि प्रपापालिकाया विशेषणम् ।
संपादनेन करणभूतेन । एवं प्रपापालिकयापि पथिकस्योपकारः कृत इत्यन्वयः ।
यत्तु खमुखावलोकनमभिलषन्त्या इत्यत्र स्वशब्दस्य प्रपापालिकाबोधकत्वमेव
न्याय्यं न पान्थबोधकत्वं यद्विशेषणघटकत्वेन खनिजादिशब्दा उपात्तास्तद्बोधका
इति व्युत्पत्तिरिति कैश्चिदुक्तम् । तदयुक्तम् । मुख्य विशेष्य विशेषणघटकस्यैव स्व-
निजादिशब्दस्य मुख्य विशेष्यमात्रगामित्वव्युत्पत्तेः । यथा देवदत्तस्य पुत्रः स्व-
मातृभक्त इत्यादौ खशब्दस्य तादृशपुत्रगामिलम्, नतु गुणभूत देवदत्तगामित्वम्,