2023-04-12 04:24:38 by ambuda-bot
This page has not been fully proofread.
स्तबकः ४ ]
काव्यकल्पल तावृत्तिः ।
वचश्चयस्य विशेषणे पटोः स्थितेला पुंलिङ्गे सिः । अङ्ख्यो विशेषणे पुंलिङ्गे सिः ।
वः श्रियः इति कर्मविशेषणे स्त्रीलिङ्गे शस् ।
तमः स्तोमभिदाचारू रविचन्द्राविवाङ्गिनाम् ।
स्वतुल्यो जिनवाक्पूरस्तनुतां मुखसम्पदम् ॥
स्मेरपुष्कररोचिष्णू राजन्यकृतशेखरः ।
कृपाणस्तव हस्तौ च कीर्ति वितनुतां श्रियः ॥
एवमन्येऽध्येतत्प्रतिबद्धाः शब्दा लिख्यन्ते । शुचि स्थिति रुचि मञ्जु साधु वल्गु
चारु पटु इत्याद्या अग्न्यन्ताः, रेफादयः - रवि रश्मि रथ रक्षा रक्षः रसा रजः रहः
रज्जु रस रत रमणीय रचित रहित रिपु रिक्त रुचि रुजा रुचिर रोचित रेखा रख राजीव
राजा रोम राम रामा राजी रोति रूप रथी रेवा रोग राम ॥
विषयाः सनान्तस्वरनिश्वरतृप्रत्ययान्तलीलाभिः ।
धातुचतुर्थ्येकवचः पुरस्थनमलर्दुत्ताद्भुतं भवति ॥ ८३ ॥
4
-
ये शब्दा उकारान्ताः प्रथमाबहुवचने वान्ता यान्ताः सन्तोऽथें मिलन्ति तैः शब्दै-
रेकत्वबहुत्वयोः साम्यम् । उकारान्ताः शब्दा यथा - तरु कुरु भीरु विभु प्रभु इत्यादिकाः,
शुचि रुचि राजि नाभि सरभि इत्यादि, एते जसि निष्पन्नाः । यथा-शोभितरवो वन-
प्रदेशा इव गायन: । एवंशब्दाः- सदारङ्कुरवः, अधिकविभवः, लोलपसवः, बहुरुचिर-
साधवः, अधिकंदवः । अथ इकारान्ताः शब्दाः-- अनेकपशुचयो भूपाला इव देशः ।
लोभितरुचयः, उच्चक्रोधराजयः, ज्ञातवेदनाभयः, सदासरभयः, रमतिमयः,
अधिभूमयः परमखनयः, अयोनयः, अधिभूरयः, भोगिरयः,
तारकालयः, शुभकेशवलयः, तारकेलयः इत्यादि शब्दा ऊह्याः ।
स्वच्छत्रपालयः,
9
सनान्ता इति । ये शब्दा: सान्ता नान्ताश्च त एव सनहीना अकारान्ता अथें
मिलन्ति तेषामग्रे प्रथमैकवचनेन एकत्वबहुत्वयोः साम्यम् । यथा-महस्प्रमृतिकाः
सान्ताः, सझन्प्रभृतिकाः नान्ताः शब्दाः । सहीनो महशब्दः । नहीनः सद्मशब्दः ।
सती मा लक्ष्मीर्यस्य स सलक्ष्मीवाचकः शब्दः । परमहारविरिव सत्पुरुषाः । परमारा
देश इव धनुर्धराः । बहुतराः, निविडतमाः, पुरोगमनाः, बिलसदनाः, बहुधावदनाः,
पुरोगच्छदनाः, कृतकदनाः, बहुश्रीमदनाः, बहुस्वस्थानाः कृतबहुधानाः, परम-
ध्वान्ताः, रम्यानेकपानाः, विशदध्वनदानाः, परमानाः,
असमानाः, शोभितानाः,
सम्पन्नयानाः,
कलितस्वानाः,
बहुधनदानाः,
अधिकवचाः,
सदम्भा,
कलशमनाः, बहुदमनाः, सम्पन्नमनाः, सदयाः,
स्मेरदुच्चैरम्भाः,
चरदुच्चैरजाः, बहुस्वर्णाः, प्रगुणितवेधाः, इत्यादि शब्दा अन्येऽप्यूझाः । अथ
नान्ता: -- बिलसद्मा नागवर्ग इव पुण्यपुरुषाः । अनुल्लवितसीमा जलधिरिव
सत्पुरुषाः । परमेतेषां नान्तानामग्रे विसर्ग लोपार्थं घोषवन्तः स्वराच प्रयोज्याः । एषां
सान्तनान्तानामग्रे ये वकारादिकाः शब्दास्त एव वकारं विना स्वरादिकाश्च विशिष्टाः
वर्ण वेला वार्ता अशिष्टा अर्ण पुला आर्ताप्रभृतयोऽयें मिलन्ति ते शब्दाः
प्रयोज्याः । पुल्लिङ्गे एकत्वबहुत्वेषु साम्यम्म । यथा-परमहाविशिष्टेन राघवा इव सप्तर्षि.
काव्यकल्पल तावृत्तिः ।
वचश्चयस्य विशेषणे पटोः स्थितेला पुंलिङ्गे सिः । अङ्ख्यो विशेषणे पुंलिङ्गे सिः ।
वः श्रियः इति कर्मविशेषणे स्त्रीलिङ्गे शस् ।
तमः स्तोमभिदाचारू रविचन्द्राविवाङ्गिनाम् ।
स्वतुल्यो जिनवाक्पूरस्तनुतां मुखसम्पदम् ॥
स्मेरपुष्कररोचिष्णू राजन्यकृतशेखरः ।
कृपाणस्तव हस्तौ च कीर्ति वितनुतां श्रियः ॥
एवमन्येऽध्येतत्प्रतिबद्धाः शब्दा लिख्यन्ते । शुचि स्थिति रुचि मञ्जु साधु वल्गु
चारु पटु इत्याद्या अग्न्यन्ताः, रेफादयः - रवि रश्मि रथ रक्षा रक्षः रसा रजः रहः
रज्जु रस रत रमणीय रचित रहित रिपु रिक्त रुचि रुजा रुचिर रोचित रेखा रख राजीव
राजा रोम राम रामा राजी रोति रूप रथी रेवा रोग राम ॥
विषयाः सनान्तस्वरनिश्वरतृप्रत्ययान्तलीलाभिः ।
धातुचतुर्थ्येकवचः पुरस्थनमलर्दुत्ताद्भुतं भवति ॥ ८३ ॥
4
-
ये शब्दा उकारान्ताः प्रथमाबहुवचने वान्ता यान्ताः सन्तोऽथें मिलन्ति तैः शब्दै-
रेकत्वबहुत्वयोः साम्यम् । उकारान्ताः शब्दा यथा - तरु कुरु भीरु विभु प्रभु इत्यादिकाः,
शुचि रुचि राजि नाभि सरभि इत्यादि, एते जसि निष्पन्नाः । यथा-शोभितरवो वन-
प्रदेशा इव गायन: । एवंशब्दाः- सदारङ्कुरवः, अधिकविभवः, लोलपसवः, बहुरुचिर-
साधवः, अधिकंदवः । अथ इकारान्ताः शब्दाः-- अनेकपशुचयो भूपाला इव देशः ।
लोभितरुचयः, उच्चक्रोधराजयः, ज्ञातवेदनाभयः, सदासरभयः, रमतिमयः,
अधिभूमयः परमखनयः, अयोनयः, अधिभूरयः, भोगिरयः,
तारकालयः, शुभकेशवलयः, तारकेलयः इत्यादि शब्दा ऊह्याः ।
स्वच्छत्रपालयः,
9
सनान्ता इति । ये शब्दा: सान्ता नान्ताश्च त एव सनहीना अकारान्ता अथें
मिलन्ति तेषामग्रे प्रथमैकवचनेन एकत्वबहुत्वयोः साम्यम् । यथा-महस्प्रमृतिकाः
सान्ताः, सझन्प्रभृतिकाः नान्ताः शब्दाः । सहीनो महशब्दः । नहीनः सद्मशब्दः ।
सती मा लक्ष्मीर्यस्य स सलक्ष्मीवाचकः शब्दः । परमहारविरिव सत्पुरुषाः । परमारा
देश इव धनुर्धराः । बहुतराः, निविडतमाः, पुरोगमनाः, बिलसदनाः, बहुधावदनाः,
पुरोगच्छदनाः, कृतकदनाः, बहुश्रीमदनाः, बहुस्वस्थानाः कृतबहुधानाः, परम-
ध्वान्ताः, रम्यानेकपानाः, विशदध्वनदानाः, परमानाः,
असमानाः, शोभितानाः,
सम्पन्नयानाः,
कलितस्वानाः,
बहुधनदानाः,
अधिकवचाः,
सदम्भा,
कलशमनाः, बहुदमनाः, सम्पन्नमनाः, सदयाः,
स्मेरदुच्चैरम्भाः,
चरदुच्चैरजाः, बहुस्वर्णाः, प्रगुणितवेधाः, इत्यादि शब्दा अन्येऽप्यूझाः । अथ
नान्ता: -- बिलसद्मा नागवर्ग इव पुण्यपुरुषाः । अनुल्लवितसीमा जलधिरिव
सत्पुरुषाः । परमेतेषां नान्तानामग्रे विसर्ग लोपार्थं घोषवन्तः स्वराच प्रयोज्याः । एषां
सान्तनान्तानामग्रे ये वकारादिकाः शब्दास्त एव वकारं विना स्वरादिकाश्च विशिष्टाः
वर्ण वेला वार्ता अशिष्टा अर्ण पुला आर्ताप्रभृतयोऽयें मिलन्ति ते शब्दाः
प्रयोज्याः । पुल्लिङ्गे एकत्वबहुत्वेषु साम्यम्म । यथा-परमहाविशिष्टेन राघवा इव सप्तर्षि.