2023-05-05 17:22:01 by manu_css
This page has been fully proofread once and needs a second look.
अमरचन्द्रयतिकृता-
[ प्रतानः ३-
शतशकलश शतशकलशबलशान्ताः स्वकामलार्थीसार्थौ स्वभावसमुदायाः ॥२२॥
समसीमोदितहदृङ्मोदितसितसारोचिताः सभासकलौ ।
सद्योतिसभाजनसारचित स्वेच्छा स्वतन्त्राश्च ॥ २३ ॥
सततसमर्यादससीमसदेशसमानहासिता हारी ।
हूतं हितश्च हसितं हीनाद्वर्धी हसंश्चापि ॥ २४ ॥
क्षिप्राग्रं च क्षुद्रव्याप्तं चैव क्षमोदितं ज्ञाक्षान्तम् ।
एते पुरतः शब्दा अन्ये ऽध्प्येवंविधा बुधैर्वोबोध्याः ॥ २५ ॥
,
एतैः शब्दः पदानामन्त्याक्षराणि यथासंभवं त्रोट्यन्ते । यथा - --फल-क- सल्लक्ष्मीः
युद्धकार :रः; फलित द्रुमवत् । नर-का-न्वतस्थिति र्विष्णुः, नृपवत् । शङ्ख चिताटोपं बिभ्रच्छ
ङ्ख-
वादकः, पुण्यनरवत् । मुद्द्वा-द्गा-हितो मरुदेशः, पूर्णे हितवत् । प्रियं-गू ढविभवं बिभ्रद्वनं, वेश्या.
-
जनवत् । पर-धरि-घ-न-वर्द्धिस्थितिः पुरप्रतोली धर्मपरवत् प्रावृट्कालवद्वा । क-च-रोचिता
वेणी, समुद्रवीचित्रवत् । तापि-च्छ-विराजिनो वनोद्देशो, रविवत् । सदा-ग-जातिश्रीर्नृपो
रस
वनवत् । रस-ज्ञा-नवर्धिस्थिनिरितिर्द्विरसनाधिपो, रसिकवत् । शृङ्गाटोपचितो वीरवर्गो,
गिरिवत् । सुर-त- श्रियं बिभ्रद् वेश्यावर्गः, स्वर्गवत् । स्वस्थामोदितश्रीः सुरेन्द्रो,
मल्डलवत् । कलदान्तस्थितिः स्वर्गाणालङ्कारकारी, दक्षवत् । सुधा -मो-दितश्री:रीः स्वर्गो, रवि-
वत् । उपाय-न-वसलल्लक्ष्मीर्द्वेधा नृपः । कच्छ-प-रचितश्रीर्जलाशयो, ग्रामवत् । अधिकफल-
सरिस्थ-ल-
सत्स्थितिर्वसन्तः, सुस्वामिसेवावत् । केश-व-रोचितश्रीर्द्वारकापुरी, सुकेशीवत् । कर
-
भा-चितो मरुदेशो, रविवत् । कल म -भ-हसल्लक्ष्मीः शरत्कालः, सपुण्यवत् । वलय-तः - -स्थितिं
बिभ्रत् नारीप्रकोष्ठो, मल्लवत् । तिमि -रो- चितश्रीः कुहूः, समुद्रवत् । कुण्ड-ल-सल्लक्ष्मीः
कपोलपाली, सुघाधावत् । मान-व-सरिस्थत्स्थितिः मर्त्यलोको, मानिवत् । गिरिश-तः- श्रियं
बिभ्रत् कैलासः, पृथ्वीवदत् । मानस- मो-दितश्री:रीः श्रीदपुरीप्रदेशो, मानिवत् । कल ह-सि-
तस्थितिः नारदः, कामिवत् । वल-क्ष मो दितश्री:रीः हिमाद्रिः, शान्तवत् ।
-
एवमन्यैरपि सामान्यशब्दैः श्लेषः साध्यते-
-
अपूर्वश्चाऽद्वितोतीयश्चाऽमध्यमोऽनन्त इत्यपि ।
अमात्ररो मात्राधिकाकश्चाऽतिक्रान्ताद्वलितात्क्रमः ॥ २६ ॥
केवलोऽथान्तरस्त्यन्ता दिग्यश्च पुरतो गुरुः ।
श्लेषमुत्पादयेदेतैः शब्दैरुपपदस्थितैः ॥ २७ ॥
-
क्रमेणोदाहरणानि - --अपूर्व दिशाभोगः, पते त्रिदशाभोगः, पक्षे दशाभोगः । सुमन: गीर्वाण वृन्दा
एक रक
विबुध अमृत दानव मीमांसा पिनाक कुमार केशव कन्दर्प इत्यादिशब्दानामादौ
अपूर्वशब्दः प्रयोज्य: ।
यः ।
अद्वितीयक पालिश्रीः, पक्षे कलिश्रीः । अमर दानव स्वयम्भू आराम पिनाक
वृषाङ्क कमल भास्कर इत्यादिशब्दानामादौ अद्वितीयाऽमध्यमशब्दौ प्रयोज्यौ
1
।
अनन्तदानवश्रीः- -पढ़ेक्षे दानश्री: । दैवत असुर प्रजापति भारती मदन नन्दक
इत्यादिशब्दानामादौ अनन्तशब्दः प्रयोन्ज्यः ।
स
अमानत्रकाल स्थितिः, पचे कळक्षे कलस्थितिः । जार वार स्फार दार भार चार स्फार दार भार चार हार